Arthur C. Clarke. The City and the Stars

Bir neçə milyon il sürətlə irəliləyin. Yuxarıda göstərilənlərin hamısı məntiqi və üzvi nəticəyə gəlmişdir. Diaspar insan dahiliyi və insan tənbəlliyinin rəmzidir, bir tərəfdən reallıqda anlaşılmaz bir xəyaldır, digər tərəfdən ağzını açan bir kabusdur. Niyə belə ikili var? Diasporada səhv nədir və bunun əks tərəfi yaxşıdır? Başlamaq üçün, Diaspar həqiqətən utopik bir şəhərdir. İdeal şəkildə hazırlanmışdır, orada sakinlər ölən Yerin sərt səhralarından qorunur, orada bütün əhali xoşbəxtdir, sənətlə məşğul olur, bir-biri ilə təcrübə mübadiləsi aparır, həmsöhbətinin məsafəsini və şəxsi məkanını dəqiq müşahidə edir, bununla insanlıq nəinki sabitliyə və rifah - bütün dövrlərin və xalqların xəzinədəki meyvələri, eyni zamanda əbədi problemi, ölüm qorxusunu həll etdi.

İnsanlıq ölməz oldu. Ancaq bütün bunlar çox yaraşıqlı görünür. Düzdür, şəhər çox sakitdir. Rifah əldə edərək bəşəriyyət demək olar ki, əsas üstünlüklərini və keyfiyyətlərini tualetə endirdi, tərəqqi və inkişaf imanı, maraq və xəyal qurmaq və nəticədə sevgi. Bu, keçmişini özünün, mədəniyyətin və tarixin altına basdırdığını, bunlar olmadan, bildiyiniz kimi, hər hansı bir cəmiyyətin yox olacağını söyləmək deyil. Xarici dünyadan gizlətmək istəyən insanlar tərəfindən bu qədər təqib olunan sabitlik onlar üçün qaya və lənətə çevrildi.

Sanki özünü Diaspara qarşı qoyan kimi, Liz ümumiyyətlə belə deyil. Yüksək dağlar tərəfindən Yerin dağıdıcı təsirindən gizlənən bu vadinin insanları insanlar olaraq qalırlar, yenə də təbiətlə sevgi, dostluq, birlik hissləri var. Diaspar qardaşlarından ölüm və telepatiya qabiliyyətlərinə sahib olmaları ilə də fərqlənirlər. "Əbədi şəhərin" insanları uzun müddət əvvəl bir-birlərini oxumaq fikrini itirdilər. Ancaq Liz Diaspar'dan daha yaxşı bir alternativ olmasına baxmayaraq, onları bir-biri ilə əlaqələndirən bir şey var - bu bir-biri ilə əlaqə qurmaq qorxusu, birinin ulduz yox, kiçik bir dünyadan burnunu yapışdırmaq qorxusu qonşu.