कर्म कंपूरगन्ध वेदना पदार्थ, दीर्घायु रोग नाश, औषध कलमेघम

अत्र इत्यस्य अधिकविस्तृतं वर्णनं संस्कृतभाषायां, आयुर्वेदे तस्य उपयोगानाम्, गुणानाञ्च आधारेण अस्ति:

आयुर्वेदिक गुण

वर्णनम्‌:
कर्म कंपूरगन्ध वेदना पदार्थ, दीर्घायु रोग नाश, औषध कलमेघम।
कलमेघा (कर्मकाम कर्पूरोर्गन्धम्) - अस्य पादपस्य कटुस्वादः कर्पूरसदृशः सुगन्धः च भवति तथा च दीर्घकालीनरोगाणां चिकित्सायां अत्यन्तं प्रभावी इति मन्यते ।
अस्य आयुर्वेदिकप्रयोगः प्राचीनकालात् एव प्रचलति । रोगनिवृत्तौ, पित्तनिवृत्तौ, रक्तशुद्धौ च सहायकं भवति ।

गुणाः:

रुचिरा - अस्य रसः अतीव कटुः भवति, यः पित्तकफयोः सन्तुलनं करोति ।
उष्णा - उष्णं स्फूर्तिदायकं च, पित्तदोषं शान्तयति।
द्रव - अस्य द्रवता शरीरात् विषाणि निष्कासयितुं सहायकं भवति।
तमसी - मानसिकदशायां शान्तिं स्थिरतां च प्रदाति।

प्राथमिक उपयोग: .

** पित्तवर्धन **: .
कलमेघः पित्तदोषस्य शान्तीकरणाय भवति, येन शरीरे तापः, दाहः च भवति । ज्वरे, पित्तवृद्धौ, नवीनतायाः अभावे च उपयोगी भवति ।
कफशमन: .
कफस्य न्यूनीकरणे सहायकं भवति, तस्मात् श्वसनमार्गस्य, वक्षःस्थलस्य च रोगानाम् चिकित्सा भवति । शीत-कास-कास-सम्बद्धेषु रोगेषु विशेषतया हितकरं भवति ।
रक्तशुद्धिः : १.
रक्तं शुद्धं करोति, त्वक्विकारनिवारणे च सहायकं भवति । मुँहासे, पिम्पल् इत्यादिषु त्वक्रोगेषु प्रभावी भवति ।
ज्वरनाशक (ज्वाराणशक) : .
कलमेघस्य उपयोगः ज्वरस्य चिकित्सायां भवति । ज्वरं विशेषतः ज्वरसम्बद्धलक्षणं न्यूनीकरोति ।
यकृत् रक्षक: .
यकृत्-कृते अत्यन्तं लाभप्रदं भवति, शरीरात् विषाणि निष्कासयितुं साहाय्यं करोति । यकृत्शोथादिषु यकृत्रोगेषु, मेदःयुक्ते यकृत् च उपयोगी भवति ।

सूचकाः: १.

शीत एवं कास: .
शीत-कास-समस्यानां निवारणाय कलमेघस्य सेवनं भवति । श्वसनमार्गं शुद्धं करोति, श्वसनं च सुकरं करोति ।
पाचन तंत्र: .
पाचनं सुदृढं करोति, हृदयदाहं अपचं च निवारयति, उदरविकारस्य चिकित्सां च करोति ।
उच्च रक्तचाप: .
केषाञ्चन आयुर्वेदिकसाक्ष्याणां अनुसारं कलमेघः रक्तचापस्य नियन्त्रणे सहायकः भवितुम् अर्हति ।
शोथ एवं वेदना: .
विशेषतः गठियारोगेषु, शोथरोगेषु च शोफं, वेदनाञ्च न्यूनीकर्तुं साहाय्यं करोति ।

विरोधाः: १.

गर्भिणीभिः तस्य सेवनं न कर्तव्यम्, यतः एतेन गर्भाशयः प्रभावितः भवितुम् अर्हति ।
अत्यधिकसेवनेन उदरस्य ऐंठनं, अतिसारः च भवितुम् अर्हति ।
कफ-वात-अतिरिक्ताः जनाः सावधानतया तस्य उपयोगं कुर्वन्तु।

प्रयोगः कथं करणीयम्:

** कलमेघ चूर्ण **: .
चूर्णरूपेण उपलभ्यते, प्रायः १-२ ग्राममात्रायां, २-३ वारं जलेन वा मधुना वा सह सेव्यते ।
** कलमेघ अर्क **: .
कलमेघस्य अर्कस्य अपि उपयोगः कर्तुं शक्यते । सामान्यतया कैप्सूलरूपेण गोल्यरूपेण वा उपलभ्यते ।
** कलमेघ का काढ़ा **: .
तस्य पत्रस्य काचः अपि कर्तुं शक्यते । ५-१० ग्राम् पत्राणि क्वाथ्य काचं कृत्वा सेवनं कुर्वन्तु ।

निगमन:

आयुर्वेदस्य कलमेघः अतीव महत्त्वपूर्णः औषधः अस्ति, यस्य उपयोगः शरीरस्य अनेकदोषाणां सन्तुलनार्थं भवति । अस्य अनेकाः औषधीयलाभाः सन्ति, शरीरे अधिकांशविषाणां, शोथानां च न्यूनीकरणे प्रभावी भवति ।