इमली आयुर्वेदस्य अत्यन्तं महत्त्वपूर्णं औषधं फलरूपेण

इमली (इमली) आयुर्वेदस्य अत्यन्तं महत्त्वपूर्णं औषधं फलरूपेण उपयोगी भवति । अस्य अम्लरसस्य शीतलनप्रभावः भवति, पाचनशक्तिं च वर्धयति, शरीरस्य शुद्धीकरणे च सहायकं भवति । आयुर्वेदे इमलीयाः प्रयोगाः : अस्य अनेकाः लाभाः सन्ति । अस्य केशञ्चनस्य लाभस्य विषये मुख्यतया चर्चां कर्तुं प्रयतमानोऽस्मि, तस्य विस्तरेण वर्णनं च महता उत्साहेन करिष्यामि।

1. ** पाचनशक्तिवृद्धिः : ( पाचनसुधारः ) ** .

इमलीयां तन्तुः, पेक्टिन् च अधिकमात्रायां भवति, यत् स्वस्थपाचने सहायकं भवति । अशुद्धभोजनस्य सेवनेन पाचनसमस्याः (अपचः, कब्जः) नाशः भवति । एवं उदरशुद्धिः वर्धते ।

** विधानम् ** :

• उष्णजलेन सह मिश्रितं इमली सेवनेन पाचनतन्त्रे सुधारः भवति ।
• इमलीजलस्य सेवनेन गैसः, शोफः च न भवति ।

2. वजन घटाने

शरीरस्य वर्धने इमली सहायकं भवति । अस्य कारणात् चयापचयस्य वृद्धिः भवति, शरीरे अतिद्रवसञ्चयः च निवारितः भवति । हाइड्रोक्सीसाइट्रिक अम्लम् शरीरे वर्तते, यत् शरीरे मेदःसञ्चयात् रक्षणं करोति ।

** विधानम् ** :

• इमलीरसस्य अथवा तस्य रसस्य सेवनेन शरीरस्य वृद्धिः निवारिता भवति ।

3. प्रतिरक्षा प्रणाली वर्धन:

इमलीयां विटामिन-सी इत्यस्य उच्चस्तरं भवति, यत् रोगप्रतिरोधकशक्तिं सुदृढां करोति । इमलीतत्त्वानि एण्टीऑक्सिडेण्ट् सन्ति, ते शरीरे मुक्तकणानां नाशं कुर्वन्ति। अनेन शरीरस्य रोगप्रतिरोधकशक्तिः वर्धते ।

** विधानम् ** :

• प्रतिदिनं इमलीयाः सेवनं रोगप्रतिरोधकशक्तिवर्धकरूपेण कार्यं करोति।

4. शीतलनकारक .

इमली शीतप्रकृतिः शरीरस्य तापं शान्तयति । ग्रीष्मकाले अस्य सेवनं बहु लाभप्रदं भवति, दाहसंवेदना, ताप, चक्करः इत्यादिनिवारणे सहायकं भवति।

** विधानम् ** :

• इमलीजलस्य सेवनेन शरीरे शान्तिः भवति, तापः च दूरीभवति ।

5. रक्त शुद्धिकरण

इमली रक्ते विद्यमानं विषं शुद्धयति, अतः रक्तस्य शुद्धता वर्धते । रक्तशुद्ध्या त्वक् सुखी स्वस्था च भवति ।

** विधानम् ** : १.

• इमलीरसस्य सेवनं रक्तशुद्धिसाधनम् अस्ति।

6. हृदय स्वास्थ्य

इमलीयां पोटेशियमं, कैल्शियमं, मैग्नीशियमं च भवति, येन हृदयस्य स्वास्थ्यं सुधरति । तस्य सेवनेन रक्तचापः नियन्त्रितः भवति, हृदयरोगाणां च जोखिमः न्यूनीकरोति ।

** विधानम् ** :

• इमलीरसस्य अथवा तस्य रसस्य सेवनं हृदयरोगाणां निवारणे सहायकं भवति ।

7. त्वक् स्वास्थ्य

इमलीयां विद्यमानं विटामिन-सी, एण्टीऑक्सिडेण्ट् च त्वचायाः स्वास्थ्यं सुधारयति । तस्य सेवनेन त्वक्प्रकाशः वर्धते, वर्णकनाशः च भवति ।

** विधानम् ** :

• इमली-गुदा त्वचां शुद्धयति।
• इमलीपिष्टेन मुखस्य सौन्दर्यं वर्धते।

8. गठिया तथा सन्धिवेदना

इमलीयां शोथनिवारकगुणाः सन्ति । तस्य सेवनेन सन्धिवेदना, शोफः च निवारयति । गठियादिरोगाणां निवारणं करोति ।

** विधानम् ** :

• इमली गूदा वा पत्राणि बाह्यरूपेण लघु सूजनं निवारयन्ति।

इमली का आयुर्वेदिक प्रयोग : १.

इमली विविधरूपेण सेवितुं शक्यते : १.

• गूदा: इमली-गूदा प्रत्यक्षतया खादितुं शक्यते, अथवा जले विलीनं ग्रहीतुं शक्यते।
• चटनी: इमलीचटनी आयुर्वेदे पाचनार्थं प्रमुखतया उपयुज्यते।
• काढ़ा: इमली काढ़ा शरीरं शीतलं करोति, रोगप्रतिरोधकशक्तिं च सुदृढां करोति।
• जलम्: इमलीजलं पाचनं शरीरस्य शुद्धिकरणं च सहायकं भवति।

सचेत:

• इमलीयाः अतिसेवनेन उदरस्य जलनं अम्लता वा भवितुम् अर्हति अतः तस्य सेवनं सीमितमात्रायां कर्तव्यम् ।
• यदि कस्यचित् इमलीयाः एलर्जी अस्ति तर्हि तस्य सेवनं न कुर्वन्तु।

इमली अतीव लाभप्रदं फलं भवति, यत् न केवलं स्वादिष्टं भवति अपितु स्वास्थ्यदृष्ट्या अपि अतीव लाभप्रदं भवति ।