Günümüzde sözleşmeler yaptığımız işlerden mülkiyet devrine ve hatta gizlilik sözleşmelerine kadar hemen hemen her şeyle ilgili olabilmektedir. Sözleşmeler yasal olarak bağlayıcı oldukları ve sözleşmenin niteliğine göre hizmet şartları gibi maddeleri açıkça belirttiğinden dolayı herkesin haklarını korumaya yöneliktir. Sözleşmeler çok maddeden oluşabilir ve okuması da oldukça sıkıcı ve yorucu olabilir ancak finans dünyası onların etrafında dönmektedir. Ayrıca güvenli iş yapabilmenin de sözleşmeler olmadan gerçekleşmesi imkansızdır.
Dijital paraların hayatımıza girmeye başlamasıyla beraber pek çok yeniliğe de alışmaya başladık. Sözleşmeler de bunlardan bir tanesi. Kısa bir süre önce sözleşmeleri oluşturma ve sözleşmelerle ilgilenme şeklimiz akıllı sözleşmeler (veya akıllı kontratlar) denilen yeni bir dijital sözleşmenin icadı ile birlikte değişmeye başladı.
Sözleşmelerin sıkıcı tarafı
Sözleşmeler tipik olarak kimin, neyi, hangi koşullarda ve ne zaman yapacağını açıklayan yazılı belgelerdir. Bir anlaşmazlık durumunda genellikle mahkemeler veya hakem heyetleri ile sorunlar çözülebilir. Sözleşmeler günümüz toplumunun büyük bir parçası olsa da genel olarak aynı sorunları taşırlar. Hazırlanmaları uzun sürer, uygulanmaları zordur ve bazen kasıtlı olarak belirsiz veya yanıltıcı olacak şekilde yazılırlar.
| Anlaşmazlıklar | Üçüncü Kişiler | Sahtecilik |
|---|---|---|
| Bir sözleşme ile ilgili bir sorun varsa çözülmesini sağlamak bazen kabus olabilir. | Sözleşmelerin icra edilebilmelerini sağlamak için üçüncü tarafların katılımına ihtiyaç vardır. | Sözleşmeler taklit edilebilir, değiştirilebilir veya imha edilebilir. Üstelik bunların tespit edilmesi de zordur. |
| Bir anlaşmazlığın sonucunu görmek haftalar, aylar hatta yıllar alabilir. | Ev satın almak için bir sözleşmeniz varsa ve satıcı geri adım atarsa sözleşmedeki maddelerin uygulanması için yasal yollara ihtiyacınız vardır. | Sözleşmelerin bir kopyası yoksa kötü niyetli kişiler sözleşmeleri kendilerine göre düzenleyip gerçek ortaya çıkıncaya kadar bundan fayda sağlayabilirler. |
| Düşük değerli sözleşmelerin bir sorun olduğunda çözüme kavuşması için harcanan para çok yüksek olabilir. | Genellikle sözleşmelerden kaynaklanan anlaşmazlıkları çözmenin basit bir yolu yoktur. | |
| Kolayca uygulanamıyorsa bir sözleşmenin anlamı nedir? |
Akıllı çözüm
Sözleşmeler hayatımızı kolaylaştırmak için tasarlandıklarına göre neden uygulanmaları bu kadar zor olsun ki? Akıllı sözleşmeler tam da bu nedenle ortaya çıkmış ve finans dünyası haricinde hemen hemen her şeyde kullanılabileceklerini kanıtlamaya başlamışlardır.
Basit anlatımla akıllı sözleşmeler üzerinde anlaşmaya varılan bir dizi terimi yürütmek için kullanılan kod parçacıklardır. Normal bir sözleşmedeki gibi akıllı sözleşmelerde de anlaşmaya dahil olan herkesin kendilerinden tam olarak ne beklendiğini bilmesi sağlanır ve tarafların yükümlülüklerini yerine getirdiklerinden emin olunur. Elbette tahmin edebileceğiniz gibi akıllı sözleşmeler de kripto paraların arkasındaki teknolojiye, yani blok zincirine dayanmaktadırlar.
Akıllı sözleşmeler nasıl çalışırlar?
Akıllı sözleşmeler temelde kendi kendini uygulayan sözleşmelerdir. Bir anlaşmanın gerçekleştirilmesini sağlamak için herhangi bir alıcıya ihtiyaç duymazlar. Akıllı sözleşmeler blok zinciri ağının kendisi tarafından otomatik olarak yürütülen kodları içerir. Bu kodlarda yazılı her şey tetiklendikten sonra sözleşmeler gerçekleşmiş olurlar. Bu tetiklenme merkezi olmayan bir uygulama aracılığıyla veya bir olay olduğunda gerçekleşebilir. Mesela bir fiyat değişikliği olduğunda veya yağmur yağmaya başladığında bile tetiklenecek bir akıllı sözleşme olabilir.
Örneği ailenizden birisinin doğum günü geldiğinde otomatik olarak 100 TL değerinde kripto para gönderilmesini sağlayacak bir akıllı sözleşme kullanabilirsiniz. Ödeme işlemi belirlenen tarih geldiğinde sizden veya başka birinde el ile giriş beklemeden otomatik olarak tetiklenebilir.
Benzersiz özellikler
Ethereum gibi merkezi olmayan ağların üzerine inşa edilen akıllı sözleşmeler bazı benzersiz özelliklere de sahiptirler.
- Akıllı sözleşmeler, biraz kaba bir tabirle, kurcalamaya dayanıklıdırlar. Bir kere oluşturulduktan sonra herhangi bir iz bırakmadan değiştirilmeleri neredeyse imkansızdır.
- Akıllı sözleşmeler yoruma açık değildirler. Hiçbir teknik jargon, gizli cümle veya ekleri yoktur. Akıllı sözleşmelerin dünyasında kodlar kanundur ve kodlar tamamen nettir. Sözleşmede yazılanlar her ne ise yerine getirilir.
- Adı üstünde bu sözleşmeler akıllıdır. Bu nedenle de işlevlerini yerine getirmek için bir aracıya ihtiyaç duymazlar. Bu nedenle de maliyet ve zaman açısından çok verimlidirler.
- Normal sözleşmelerin aksine akıllı sözleşmeler herhangi bir kimlik veya adres bilgisine ihtiyaç duymazlar. Ayrıca sözleşmelerin taraflarının birbirlerine güvenmelerine de gerek yoktur. Her şey otomatiktir ve sözleşmede ne yazılıysa o mutlaka gerçekleşecektir.
Akıllı sözleşmeler ilk başta çoğunlukla şans oyunları için kullanılıyordu. Akıllı sözleşmeler sayesinde kullanıcılar şans oyunlarını oynatan web sitesine güvenmek zorunda kalmıyorlardı. Kanıtlanabilir adil (provably fair) adı verilen bu sistem sayesinde kullanıcılar kendilerini güvende hissedebiliyorlardı.
O zamanlardan bugüne kadar geliştiriciler akıllı sözleşmeleri çok sayıda yararlı, yaratıcı ve hatta tuhaf amaçlı işler için kullandılar ve bu basit teknolojinin endüstrileri nasıl da değiştirebileceklerini kanıtladılar. Günümüzde akıllı sözleşmeler pratik olarak her sektöre uygulanabilmektedir.
DeFi'ın güçlendirilmesi
Akıllı sözleşmelerin uygulandığı en önemli sektörlerden bir tanesi de kripto para sektörüdür. Merkezi olmayan finans (decentralized finance veya DeFi) sektöründe ticaret platformları, faiz getiren hesaplar ve sigorta protokolleri gibi pek çok hizmetten oluşan bir ekosistem vardır. DeFi platformlarının çoğuna temeldeki akıllı sözleşmelerle etkileşimi daha sezgisel bir hale dönüştüren ve merkezi olmayan bir uygulama (dApp) aracılığıyla erişilmektedir. Şimdilik DeFi konusuna çok girmeyelim ve bunu bir sonraki yazıya bırakalım.
Günümüzde dünya nüfusunun çok küçük bir kısmı, çoğu kripto para kullanıcısı, akıllı sözleşmeler ile etkileşime girmektedir. Artık çok daha verimli blok zincirleri geliştirilmekte ve akıllı sözleşmeler de daha yaygın hale gelmektedirler. IBM gibi şirketlerin de çalışmalarıyla akıllı sözleşmeler geleceğin teknolojisinden günümüzün bir gerçeği olmaya artık çok daha yakınlar.
Image Resources
Image 1 - Pixabay.com
Image 2 - Pixabay.com
Image 3 - Pixabay.com