Czy rolnictwo było największym błędem w historii ludzkości?

TL;DR Zgodnie z Prawem nagłówków Betteridge'a oczywiście nie, ale warto się przyjrzeć pewnym negatywnym skutkom tej "decyzji".

Mniej więcej 10 tysięcy lat przed naszą erą rozpoczęła się rewolucja neolityczna. Człowiek (jako gatunek), zajmujący się dotąd głównie polowaniami i zbieraniem owoców rozpoczął udomawianie roślin i przechodzenie od koczowniczego do osiadłego trybu życia. Moment ten uznawany jest za szczególnie przełomowy – stworzył bowiem podwaliny pod późniejszy rozwój cywilizacji.

Przeglądając Internet natrafiłem kilka tygodni temu na artykuł Jareda Diamonda z 1987 roku, opublikowany w czasopiśmie "Discover". Nosi on tytuł "The Worst Mistake in the History of the Human Race" i traktuje o powszechnym przyjęciu rolnictwa z nieco innej perspektywy.

Nie ma wątpliwości dlaczego neolityczny człowiek porzucił zbieractwo i łowiectwo na rzecz uprawy ziemi. Według powszechnego przekonania rolnictwo jest po prostu dużo wydajniejsze: pozwala uzyskać więcej jedzenia przy mniejszym wysiłku. Czasem uważa się, że dzięki temu że nie trzeba już było poświęcać całego czasu na zdobywanie pożywienia, mogła się rozwinąć sztuka i inne mniej utylitarystyczne dziedziny życia.

Tymczasem Diamond przytacza kontrargument w postaci Buszmenów Kalahari, prowadzących koczowniczy tryb życia w obecnych czasach. Zauważa że średnio tygodniowo poświęcają oni tylko od 12 do 19 godzin na zdobywanie pożywienia – znacząco mniej niż przeciętny rolnik w dawniejszych czasach, kiedy nie było dostępu do zdobyczy technologicznych. W dodatku dieta myśliwych-zbieraczy wydaje się zdrowsza, zarówno pod względem różnorodności, jak też liczby kalorii.

Kolejne dowody zostawiające rysę na nieskazitelności decyzji o porzuceniu zbieractwa przynosi paleopatologia. Na podstawie badań szkieletów stwierdza ona, że myśliwi-zbieracze przed rewolucją neolityczną mieli średnio 179 cm wzrostu (mężczyźni) natomiast około roku 3000 p.n.e. było to już tylko 161 cm. Podobną tendencję da się zauważy u kobiet (ze 167 cm do 152 cm).

To nie koniec "zarzutów", które Diamond wysuwa przeciwko prowadzeniu osiadłego trybu życia. Doprowadziło ono też do powstania osad, gdzie większa liczba ludzi ściśnięta została na małym obszarze. To stanowiło idealne warunki do rozprzestrzeniania się epidemii i pasożytów. W wypadku kiedy coś poszło nie tak ze zbiorami - również do masowego głodu w uzależnionych od swoich plonów społecznościach. Dalsze rozważania wskazują też na rolnictwo jako przyczynę dyskryminacji płci: kobiety zaczęły częściej zachodzić w ciążę, co negatywnie wpływało na ich zdrowie, a co za tym idzie przydatność do pracy.

Oczywiście cały artykuł nie ma na celu powiedzenia "hej, ludzie, do lasów!". Rolnictwo było jedyną drogą do utrzymania wzrastających liczebnie populacji. Pozwalało też na skuteczniejsze rozdzielanie pracy, większą przewidywalność (nawet przy niepewnej pogodzie bardziej prawdopodobne jest że zboże wyrośnie niż że upolujesz mamuta). Krótko mówiąc - nie mieliśmy wyjścia. Jest to jednak ciekawa dyskusja z powszechnym przekonaniem o tym że 12 tysięcy lat temu podjęliśmy decyzję, która odmieniła nasze życia na lepsze. Jeśli ktoś lubi tego typu dywagacje, zachęcam do przeczytania artykułu (ma nieco ponad 3 strony A4).