19 07 16 - próba powiedzenia czegoś na temat elfów czyli F jak Ftorek #1

Obraz w wykonaniu użytkownika Oberholster Venita z Pixabay

Dobry wieczór,

w dzisiejszym wpisie postaram się podzielić swoimi trzema groszami na temat wszechobecny w fantastyce i dziełach popkultury z nią związanych. Będzie to wyzwanie karkołomne - czy da się bowiem powiedzieć jeszcze coś, co nie zostało powiedziane na temat elfów?

Prawdopodobnie nie da się. Ale spróbuję się pochylić nad fenomenem. Może nawet sporządzić przyczynek do diagnozy elfiej wszechobecności.

Elfy, jak i inne fantastyczne stworzenia, wliczając fantastyczne rasy, wzięły się z przekazów, w których zakładano jakąś autentyczność ich istnienia.
Miały swoje miejsce w wierzeniach. Pojawiły się w mitologii, a wszystko razem stało się inspiracją dla treści kultury - współcześnie zaś, kultury popularnej, o charakterze w znacznej mierze komercyjnym.

Tolkien, którego uznaje się za autora współczesnej koncepcji elfów, stworzył swój świat nie w celach komercyjnych. Tworzył legendy, które miały zarówno odpowiedzieć na potrzebę przeżywania wielkiej opowieści, wypełnić lukę powstałą na skutek tego, że Anglicy nie mieli własnej mitologii. Do tego jeszcze, obrazowały one ważne nauki o człowieku.
Ostatecznie jednak okazało się, że tworząc legendy poświęcone zaspokojeniu potrzeb duchowych, uderzył w struny odpowiadające tęsknotom poszukiwaczy lepszej rzeczywistości.
Druga połowa XX wieku, rozwój rozrywkowej fantastyki, gier RPG w wersji papierowej, planszowo-bitewnej i komputerowej, okazała się czasem kiedy koncepcja elfów zdążyła się ugruntować.
Fan fantastyki słysząc o elfach widział istoty tajemnicze, długowieczne, władające siłami niedostępnymi dla zwykłego człowieka.

(obraz: Oberholster Venita)
Ktoś kto miał inne zainteresowania i nie był z fantastyką na bieżąco, słysząc "elf", wyobrażał sobie raczej małego człowieczka o skrzydłach motyla czy też ważki. Taką istotę nazywano także wróżką. Jeśli wpisze się słowo "elf" lub "elves" w wyszukiwarce serwisu Pixabay, pierwsze wyniki pokazują skrzaty, wróżki, albo pomocników Mikołaja.
Tym niemniej, obecnie w dużej mierze odelfiono wróżki i zdaje się że odłożono do lamusa, jako nie dość epickie.
Wydaje się, że za sprawą tego procesu stała ekranizacja trylogii Władca Pierścieni w reżyserii Petera Jacksona.

Elfy wciąż występują jako "pewnik" w rozmaitych odmianach fantastyki. Użycie samej nazwy owej rasy nie stanowi nadużycia praw autorskich, gdyż została zaczerpnięta z mitologii ludów germańskich i skandynawskich. Wśród dziewięciorga światów, elfy jasne mają cały świat dla siebie - jego nazwa brzmi Alfheim.

W mitach skandynawskich spotykamy także elfy ciemne - ale o nich wspomnę w innym wpisie. Dlaczego? W owym wpisie zostanie to wyjaśnione. Ale dla zaznajomionych z problematyką nie powinno to być żadną tajemnicą.

Współczesna koncepcja elfa czerpie przy tym z rozmaitych innych źródeł. Najczęściej w tym kontekście wymienia się Sidhe - rasę istot enigmatycznych i dość groźnych, spotykanych w mitologii celtyckiej.

Relacje ludzko-elfickie na płaszczyźnie współczesnej fantastyki są ambiwalentne. Przeważa jakiś rodzaj sojuszu lub koegzystencji, chociaż w wielu utworach elfia inność jest pretekstem do ukazania problematyki ksenofobii czy dyskryminacji. Jest to na wskroś postmodernistyczne podejście do zagadnienia - spotyka się bowiem również niejeden przykład odwróconej relacji, gdzie to ludzie stają w obliczu krytyki i niechęci ze strony elfów, które się wywyższają.
Nawet jednak tam, gdzie nawiązana zostaje współpraca między rasami, twórca z reguły nie może sobie pozwolić na uniknięcie okazji do wprowadzenia konfliktu. Elf może być strażnikiem przyrody, a człowieka uznawać za barbarzyńcę - trochę się siłują ze sobą, zanim łuki elfickie wesprą bohaterów ludzkich.
Istnieje też dychotomia elficko-krasnoludzka, jednak przybiera ona z reguły formę rywalizacji, nie zaś otwartej wrogości.

Wielu z nas przed oczami ma duet Legolas-Gimli, warto jednak wspomnieć o tym, że w świecie legend Tolkiena przyjaźń elfa z krasnoludem była czymś niespotykanym. Obie rasy miały poważne wzajemne urazy.
Dziś spotkamy raczej prztyczki między "wąchającymi kwiatki długouchami" a "grubiańskimi kurduplami", ale to na zasadzie "kto się czubi ten się lubi".

Powszechne występowanie elfów w fantastyce popularnej wynika moim zdaniem z tej przyczyny, że koncepcja owej rasy stosunkowo łatwo dociera do docelowego odbiorcy takich treści. Wielu próbuje, uciekając od sztampy, tworzyć własną wizję owej rasy. Fantastyka, otwarta na różne wzorce, zaadaptowała i to - katalog elfów posiada liczne szufladki w zależności od uwarunkowań klimatycznych (elfy śnieżne, elfy morskie), meteorologicznych (elfy nocne), czy natężenia fal świetlnych, idącego niejako w parze z moralnością (elfy wysokie kontra elfy mroczne).
Nie brakuje także elfów kosmicznych - wspomniana już elficka odmienność inspiruje niektórych odważniejszych twórców do wplecenia spiczastouchego ludu w warunki podróży międzyplanetarnych. Sztandarowym przykładem - Eldarzy z uniwersum Warhammer 40K.

Wszechobecność elfów sprawia, że jeśli ktoś chce zaprezentować swoje dzieło z gatunku fantastyki, nieraz spotyka się z niechętną reakcją na sam fakt, że w twórczości elfy występują. Albo można je przedstawić klasycznie, albo spróbować podważyć kanony elfickiego wizerunku - ta ścieżka jednak jest krótka, uzależniona od kanonów, które się podważa.

(tu również obraz dzięki uprzejmości Oberholster Venita)

W swoich zapędach pisarskich-fantastycznych początkowo nie chciałem umieszczać elfów - w końcu nie ja je wymyśliłem. Ponieważ jednak były wszechobecne - to niejako się złamałem. Czy coś wyjdzie z marzeń o sporządzeniu jakiejś osadzonej w konwencjach gatunkowych fantastyki - czas pokaże. Na razie nie zamierzam nikogo zanudzać swoimi wizjami.

W ramach ciekawostki pozwolę sobie jeszcze wspomnieć o tym, iż elfy występują także na stronicach powieści serbskiego pisarza fantastyki, Aleksandra Tesicia -"Zakon Smoka". O samej powieści pozwolę sobie się rozpisać kiedy indziej. Skłonny byłem podejrzewać, że obecność elfów w utworze jest efektem tego, że została ona przetłumaczona z angielskiego tłumaczenia z języka serbskiego (to tylko trójstopniowy przekładaniec). Podejrzewałem że chodzi o stworzenia w rodzaju rusałki, czy wiły, okazało się jednak, że byłem w błędzie, gdyż rusałki pojawiają się nazwane z imienia. Trochę to specyficzne w powieści reklamowanej jako czerpiąca z bałkańskich legend (bałkańskie legendy rzecz jasna pojawiają się.)

Jak widać z powyższego tekstu, temat można rozwinąć. Nie musi być uznany za zamknięty. Tym bardziej że oto jest pierwszy tekst z serii F jak Ftorek - próby cyklicznego opublikowania wpisu związanego z fantastyką w każdy wtorek. W ramach cyklu pojawią się rozważania o różnych aspektach fantastyki, subiektywne recenzje książek lub innych dzieł z gatunku, a być może i coś z czeluści mojej własnej fantazji.

Dziękuję za lekturę dość odrealnionego wpisu i życzę pozytywnych wrażeń przy poruszaniu się w rzeczywistościach poważnych bardziej i poważnych mniej. W tym momencie zdradzę, że kolejny post dotyczyć będzie czegoś na kształt kulinariów: zaserwuję odgrzewany kotlet o wysokiej zawartości żelaza i innych metali.