Najbliższy przyjaciel pisze książkę

Najbliższy, przynajmniej w pewnym czasie, tym najważniejszym, kiedy kiełkują idee, które będą z Malczewskim przez całe życie. Konstanty Górski miał pecha jako autor. Jego najważniejsza praca o Malczewskim, którą z pewnością wszyscy piszący o malarzu cytowali by jako podstawowe źródło do poznania jego twórczości nigdy się nie ukazała. Na dodatek jego korespondencja zginęła zanim ją zmikrofilmowano. Na szczęście książka o Malczewskim została zdigitalizowana i można ją znaleźć na stronach Jagiellońskiej Biblioteki Cyfrowej.

O Słowackim i Malczewskim można pisać z pozycji historyka albo inwentaryzatora, badacza literatury a nawet etnografa. Konstanty Górski zaczyna tak jakby miał zamiar opowiedzieć bajkę:

…gdyby historia ustąpiła miejsca legendzie, umiejętność – wyobraźni możnaby przewidzieć epokę, w której Jan Matejko i Józef Szujski będą uchodzić za braci, ludzi gorącego serca, odtwarzających przeszłość ojczystą, ów pędzlem, ten piórem, za bliźniaków – wróżbitów zapatrzonych w przyszłość. I wtedy powstanie może wieść o malarzu Jacku Malczewskim, który był synem Słowackiego. We fantastycznej takiej genealogii byłoby dużo wyższej, głębszej prawdy (Legenda musiałaby dodać że pogrobowy syn autora "Anhellego" różnił się pod pewnymi względami od ojca, bo czasy i warunki, w których obydwaj żyli były też bardzo różne. …) Pierwszy spędził większą część życia na obczyźnie w ufnej ale burzliwej, naładowanej elektrycznością atmosferze emigracyjnej, drugi miał stale polską ziemię pod stopami, wokoło siebie mniej ułud, więcej rzeczywistej, co dzień widywanej nędzy i boleści. Rok 1863 ich dzieli, dzieli ich pogrom Francji, upadek wielu szlachetnych nadziei, odmiana Europy.

I dalej…

Tym co szukali obrazu Polski w sztuce, w piętnaście czy dwadzieścia lat po powstaniu 1863 r. przypomniał, że duża część ojczyzny jest poza krajem, na Syberii. I tak było jeszcze wówczas.

Malarzem tym jest Jacek Malczewski, brat Anhellego, bo Słowackiego syn.

a następnie

Malczewski malarz Sybiru, ma coś pokrewnego z tym Słowackim, co mówi o Matce Makrynie: i on zniża głos, bo szept bywa potężniejszym od krzyku. Nie mówmy jednak – nie przestanę kłaść na to nacisku – nie mówmy, że Słowacki i inni poeci stworzyli Malczewskiego: oni go tylko krzepili po drodze. Jeżeli ich duchom otwierał drzwi swojej pracowni, to w przekonaniu, że będą w niej gośćmi nie panami, a on ich współbiesiadnikiem, nie sługą. Chciał cudze myśli poznać, cudze nastroje na swój sposób przeżyć – i potem to co w nim inni rozbudzili, o co w nim tylko musieli potrącić, tę swoją, wyłącznie swoją, własność duchową na swój osobny sposób wypowiadał.

(…)

Nie wiedział sam czy z fantastycznej idei poety wyrośnie obraz prosty, czy z prostego opowiadania obraz fantastyczny. Bo poeci mogli po nim grać, ale wydobyli tylko tę muzykę, co była w instrumencie, w naturze artysty.
Malczewski nie potrzebował wpływów literackich, wszak w dniu styczniowego powstania na on już skończonych lat osiem. Ludzie urodzeni w tej epoce są podobno i chętnie temu wierzę – są bardziej nerwowi, bardzej wrażliwi od innych. Jakżeby takie dziecko nie miało zapamiętać pochodu źle uzbrojonych a ufnych ochotników i głuchego suchego marszu umondurowanych sołdatów? Czy się to dziecko nie nasłuchało o powieszonych i „wieszatielach”? Syn Słowackiego byłby został sobą, chociażby nigdy wersetu „Anhellego” nie przeczytał.

Cały tekst niewydanej książki Konstantego Górskiego o Malczewskim jest dostępny online w Cyfrowej Bibliotece Jagiellońskiej