Sự phát triển ngôn ngữ của em bé là một trong những yếu tố then chốt trong việc giúp trẻ nói chuyện, hiểu môi trường và xây dựng cơ nền cho sự học hỏi và phát triển xã hội. Giai đoạn từ 0 đến 6 tuổi là thời kỳ mà trẻ hoàn thiện các kỹ năng giao tiếp cơ bản, từ việc phát hiện âm thanh, phát âm từ ngữ cho đến việc giao tiếp và thuật lại. Dưới đây là sự thăng tiến ngôn ngữ của trẻ qua từng giai đoạn quan trọng trong giai đoạn này.
1. Giai Đoạn Từ 0 Đến 6 Tháng Tuổi
Trong 6 tháng đầu đời, trẻ bắt đầu thích nghi với âm thanh và ngôn ngữ xung quanh. Mặc dù trẻ chưa thể cất tiếng từ ngữ rõ ràng, nhưng trẻ đã thể hiện những dấu hiệu ngôn ngữ đầu tiên.
Phản ứng với tiếng ồn: Trẻ sơ sinh có thể nhận biết giọng nói của mẹ hoặc người chăm sóc và phản ứng lại bằng cách ngoảnh lại hoặc nhìn. Trẻ rất nhạy cảm với âm thanh và có thể giật mình khi nghe tiếng động mạnh.
Tiếng khóc và ngắc ngứ: Khóc là cách thông báo chính của trẻ, giúp trẻ cho biết cần thiết của mình (đói, buồn, mệt mỏi). Trẻ cũng bắt đầu phát ra các âm thanh như “ă-ă,” “ba-ba” hay “ê-ê” khi thử nghiệm âm thanh.
Giao tiếp bằng cử chỉ: Trẻ sơ sinh giao tiếp bằng các biểu cảm như mỉm cười, nhìn chằm chằm hoặc duỗi tay về phía người chăm sóc. Đây là những dấu hiệu ban đầu của sự cảm nhận và tình cảm.
Bài viết liên quan: Trẻ mấy tháng biết nói? Các giai đoạn tập nói ở trẻ
2. Giai Đoạn Từ 6 Đến 12 Tháng Tuổi
Từ 6 đến 12 tháng tuổi, trẻ bắt đầu phát triển khả năng phân biệt âm thanh và bắt đầu thử nghiệm với các từ vựng cơ bản.
Nhại lại âm thanh: Trẻ bắt đầu nhại lại các âm thanh và phát ra những câu từ đầu như "ba-ba," "ma-ma" hay "da-da." Mặc dù trẻ chưa hiểu hoàn toàn ý nghĩa của câu từ, nhưng đây là thời gian trẻ bắt đầu phân biệt và phản ứng với ngôn ngữ.
Hiểu lời nói đơn giản: Trẻ bắt đầu nhận ra một số từ ngữ quen thuộc như tên trẻ, tên người quen, hoặc những từ chỉ đồ vật quen thuộc. Ví dụ, trẻ có thể đáp lại khi nghe từ “chai sữa” hoặc “quả cầu.”
Cải thiện giao tiếp không lời: Trẻ sẽ dùng các cử chỉ như đưa tay hoặc chỉ để thể hiện nhu cầu hoặc sự quan tâm. Trẻ cũng có thể nắm bắt và trả lời khi người lớn gọi tên hoặc yêu cầu làm việc nhẹ nhàng.
3. Giai Đoạn Từ 1 Đến 3 Tuổi
Trong thời gian này, trẻ bắt đầu sử dụng ngôn ngữ nhiều hơn, với ngữ vựng phong phú và năng lực giao tiếp ngày càng nâng cao.
Từ vựng mở rộng: Trẻ có thể sử dụng từ vựng đơn giản để nói về các yêu cầu và cảm xúc của mình. Ví dụ, trẻ có thể nói “ăn,” “uống,” “chơi,” hoặc “mẹ,” “cha.” Trẻ cũng có thể nhận thức và nói về những đồ vật xung quanh.
Ghép từ thành câu đơn giản: Trẻ bắt đầu kết hợp từ lại với nhau thành các câu dễ hiểu, chẳng hạn như “Mẹ ơi,” “Chơi với con.” Dù câu chưa hoàn chỉnh nhưng đây là bước tiến trong sự phát triển ngôn ngữ.
Hiểu và thực hiện các yêu cầu đơn giản: Trẻ có thể hiểu và thực hiện những yêu cầu đơn giản từ người lớn, chẳng hạn như “Đưa cho mẹ cái này” hoặc “Đi vào phòng.”
4. Giai Đoạn Từ 3 Đến 5 Tuổi
Giai đoạn từ 3 đến 5 tuổi là thời kỳ phát triển mạnh mẽ trong khả năng ngôn ngữ của trẻ. Trẻ có thể dùng ngôn ngữ khó hơn và thể hiện sự tự do trong giao tiếp.
Câu hoàn chỉnh: Trẻ có thể dùng câu phức tạp hơn với 3-4 từ, như “Con muốn đi chơi” hoặc “Mẹ ơi, con buồn ngủ.” Cấu trúc câu của trẻ dần hoàn chỉnh, với việc sử dụng các động từ và từ chỉ sự vật đúng cách.
Mở rộng từ vựng: Trẻ bắt đầu phát triển vốn từ, áp dụng các từ diễn tả như màu sắc, hình dáng, và kích thước. Ví dụ, trẻ có thể nói “Cái bóng to,” “Con muốn ăn cái bánh màu đỏ.”
Kỹ năng kể chuyện: Trẻ có thể thuật lại những câu chuyện ngắn hoặc những hoạt động mình đã làm trong ngày. Trẻ cũng hiểu mối quan hệ thời gian như "trước" và "sau."
5. Giai Đoạn Từ 5 Đến 6 Tuổi
Ở giai đoạn này, trẻ đã có thể sử dụng ngôn ngữ linh hoạt và thoải mái. Trẻ nói chuyện rõ ràng, vững vàng và có thể tham gia vào các cuộc đàm thoại phức tạp.
Câu dài và đầy đủ: Trẻ có thể dùng các câu chi tiết, bao gồm các mệnh đề nối và câu hỏi khó. Ví dụ: “Nếu trời mưa, chúng ta sẽ không đi chơi đâu, đúng không mẹ?”
Tăng cường khả năng kể chuyện: Trẻ có thể miêu tả câu chuyện một cách chi tiết và trôi chảy. Trẻ cũng có thể chia sẻ suy nghĩ và cảm giác của mình qua ngôn ngữ, chẳng hạn như “Con cảm thấy vui khi được đi chơi cùng bạn.”
Phát âm và ngữ pháp chính xác hơn: Trẻ nói chính xác và sử dụng ngữ pháp đầy đủ hơn. Trẻ có thể biết và áp dụng các từ nối, trạng từ chỉ thời gian và các câu hỏi chỉ nguyên nhân và kết quả.
Sự phát triển ngôn ngữ của trẻ từ 0 đến 6 tuổi là một quá trình tăng trưởng mạnh mẽ và cốt yếu. Mỗi giai đoạn đều có những bước tiến nổi bật trong khả năng hiểu biết và liên lạc của trẻ. Từ những tiếng khóc đầu tiên cho đến khả năng sử dụng ngôn ngữ chi tiết để thuật lại và trò chuyện, trẻ không ngừng phát triển khả năng ngôn ngữ qua thời gian. Sự liên kết tích cực từ cha mẹ và người chăm sóc, cùng với một môi trường giàu ngôn ngữ, sẽ giúp trẻ phát triển ngôn ngữ một cách toàn diện, tạo cơ sở vững vàng cho quá trình tiếp thu và liên lạc sau này.
Bài viết xem thêm: Các thời kỳ phát triển ngôn ngữ ở bé 0 - 6 tuổi cần hiểu rõ