บอนไซ ศิลปะการย่อส่วนต้นไม้ใหญ่ ให้มาอยู่ในกระถางต้นไม้ [ Bonsai, the art of miniature trees ]

  

   บอนไซ ไม่ใช่ชื่อของต้นไม้อย่างที่ใครๆ เข้าใจผิดกัน บอนไซ คือ ต้นไม้ขนาดใหญ่จับมาย่อส่วนลงในกระถาง เป็นการทำให้ต้นไม้ใหญ่เล็กลง ส่วนมากที่ใช้จะเป็นต้นไม้ประเภทยืนต้น แรกเริ่มเลยบอนไซนั้นมีถิ่นกำเนิดมากจากประเทศจีน เป็นการจัดสวนขั้นสูงในพระราชวังของจีน ต่อมาได้แพร่หลายออกไปในประเทศญี่ปุ่นและได้ถูกเรียกขานกันในภาษาญี่ปุ่นว่า “บอนไซ”  

  บอนไซเป็นการดัดไม้ของประเทศญี่ปุ่น จริงๆ แล้วในเอเชียจะมีการเลี้ยงไม้ดัดแบบนี้อยู่แค่ 3 ประเทศ คือ ญี่ปุ่น จีน และไทย บอนไซเป็นไม้ยืนต้น ที่ใช้การเพาะเมล็ด เพาะลงในแปลง เมื่องอกเม็ดขึ้นมาแล้วจำเป็นต้องมีรากแก้วเสียก่อน และก็ค่อยนำไปเลี้ยงในพื้นที่จำกัด ให้ดินจำกัด ให้ปุ๋ยจำกัด ให้น้ำจำกัด ทุกอย่างต้องจำกัดหมด ถึงจะเรียกได้ว่าเป็นไม้ย่อส่วน หรือบอนไซนั่นเอง และเราก็ค่อยมองดูรูปร่างว่าเค้าจะถูกดัดไปทางไหน บอนไซบางต้นไม่ต้องดัดเลยใช้แค่การตกแต่งฟอร์มอย่างเดียว ไม้ดัดที่เราพูดถึงนี้ คือการดัดให้ต้นไม้เป็นรูปเป็นทรงต่างๆ ตามที่เจ้าของชื่นชอบ จริงแล้วไม้ดัดบอนไซมีวิธีดัดที่ไม่แตกต่างกันเพียงแค่ดัดให้ใกล้เคียงกับ ของจริงตามธรรมชาติ บอนไซสามารถนำต้นอะไรมาทำก็ได้ แม้กระทั่งต้นหญ้า ต้นไผ่ ต้นกล้วยต้นอ้อย ได้หมดทุกชนิด แต่มีข้อจำกัดอยู่ตรงที่ว่าต้องเป็นไม้ที่มีอายุยืน ไม่ใช่ไม้ล้มลุก ต้นไม้ที่จะนำมาดัดควรเป็นต้นที่มีใบละเอียด เป็นใบขนาดเล็ก และที่สำคัญต้องเป็นไม้ที่กิ่งก้านยังอ่อนอยู่ และขึ้นอยู่กับอายุของต้นไม้ในการดัดด้วย  

  สำหรับประเทศไทยนั้น ไม้ดัดมีเล่นกันมานานแล้วตั้งแต่สมัยสุโขทัย ส่วนบอนไซคาดว่าเริ่มรู้จักกันในสมัยอยุธยา โดยชาวญี่ปุ่นเป็นผู้นำเข้ามา เรื่องของไม้ดัดและบอนไซนี้จะเห็นได้จากวรรณคดีเรื่องขุนช้างขุนแผนวรรณคดี ของไทย  

  เนื่องจากไม้บอนไซเป็นไม้ย่อส่วน มันย่อส่วนมาจากไม้ใหญ่ๆ จากธรรมชาติ เพราะฉะนั้นในการดัด ตัดแต่ง หรือการสร้างบอนไซให้สวยงามเป็นธรรมชาติ ก็จะต้องเลียนแบบต้นไม้ใหญ่ที่อยู่ในธรรมชาติ นี่แหละถึงจะเป็นสุดยอดสำหรับนักเล่นบอนไซ เพราะงานของบอนไซมันเป็นงานทั้งศาสตร์ และศิลป์ ต้องมีความรู้เรื่องการปลูกพืช และในขณะเดียวกันต้องมีความเป็นศิลปะในการตกแต่งต้นบอนไซอีกด้วย 

- กระถางที่ทำมาจากดินเผาเหมาะกับการเลี้ยงบอนไซมากที่สุด ขนาดกระถางไม่ใหญ่ไปกว่าต้น 

- ให้หาซื้อตอไม้ พุ่มไม้ที่มีอายุ หรือที่ขุดจากในป่า เพราะว่าถ้าเพาะเมล็ดมันอาจจะใช้เวลานาน 

- ใช้ดินที่ไม่อุ้มน้ำ เก็บแต่ความชื้น เช่น ดินต้นจามจุรี หินภูเขาไฟ กาบมะพร้าว เป็นต้น