Asla, "Asla" Deme!

Pavlov'un meşhur köpeğini ve klasik koşullanma deneylerini hepimiz biliriz. Bu yazımda klasik koşullanma deneyleri sırasında keşfedilen ve insan yaşantısında da çoğunlukla rastlanan bir olgudan bahsedeceğim. Keyifli okumalar!

Klasik koşullanma emektarlarından Seligman ve arkadaşları, köpekleri kaçmalarının mümkün olmadığı bir itici uyarıcıya maruz bıraktıklarında (örneğin elektrik) bir süre sonra köpeklerin bu uyarıcılardan kaçmak için çaba göstermeyi tamamen bıraktığını hatta daha sonra benzer bir ortama sokulduklarında hiç tepki vermeden durumu kabullendiklerine tanık oldular.

Organizmanın kaçma kurtulma çabalarının sonuçsuz kalması nedeniyle çabalarının işe yaramayacağını öğrenerek pasifleşmesi ve bu pasifliği benzer durumlara da genellemesi "Öğrenilmiş Çaresizlik" olarak adlandırılmıştır.

Bunun insanlarla ne ilgisi var diye soracak olduğumuzda hayatımızın pek çok aşamasında öğrenilmiş çaresizlik yaşadığımızı fark ederiz. Başlayalım.

▪ Üniversiteki arkadaş grubunuzda size sürekli itici şakalar yapan biri var. Her yolu denediniz. Hoşlanmadığınızı söylediniz, küstünüz, umursamaz göründünüz. Fakat hiçbiri işe yaramadı. Çok üzülmenize rağmen bu şakaları engellemek için herhangi bir şey yapmayı bıraktınız.

▪ Mühendislik okuyorsunuz, iki yıl üst üste sınıfta kaldınız. Aileniz başta olmak üzere bütün çevreniz artık yapamayacağınızı söylüyor. Bunun aksini iddia etmenize ve kendinize güvenmenize rağmen bir süre sonra sınıf geçmek için çabalamayı bıraktınız.

▪ Yazmayı yeni yeni öğrenen bir çocuk var, okulda ve evde bunun için uğraş verirken annesi her yanlışında ona "Sen zaten asla düzgün yazmayı öğrenemeyeceksin." diye kızıyor. Çocuk bir süre sonra yazmayı öğrenmek için uğraşmaktan vazgeçti.

Peki bütün bunların başlık olarak seçtiğim cümle ile ne alakası var?
Şimdi size yeni bir şey anlatacağım, bağlantı o zaman kendiliğinden kurulacak. Verdiğim örnekler öğrenilmiş çaresizlik içindi. Bir de bunun üst boyutu var: "Kendini Gerçekleştiren Kehanet"

Kişinin elinde yeterli kanıt olmaksızın bir beklentiye sahip olması sonra da farkında olmadan inandığı bu şeyin gerçekleşmesine neden olacak şekilde davranması nedeniyle beklentisinin gerçekleşmesi durumudur.

Bunu birkaç örnekle açayım.

▪ İş başvurusu yapacaksınız, sonuç vermeyeceğine inandığınız için gerekli hazırlığı yapmadan yeterince istekli görünmeden gidiyorsunuz ve bu özensizliğiniz belki işe alınacaksanız bile alınmamanıza neden oluyor.

▪ Yeni tanıştığınız birinin sizden hoşlanmadığını -elinizde yeterince kanıt olmamasına rağmen- düşünüp ona soğuk davranıyorsunuz ve bu davranışınız sonucunda kişi sizden hoşlanmayabiliyor.

Yani hayatımızdaki pek çok şeye koşullanıp kaldığımız ve önyargılı yaklaştığımız için çaresizlik yaşıyor ve sonunda bu yargıları gerçek kılıyoruz. O halde sorun düşüncelerimiz. Asla, "Asla" Demeyin! İmkansızı imkansız yapan bizleriz...
Sağlıcakla!