Adolf Hitler, Ankara'ya büyükelçi olarak " Franz Von Papen " 'i gönderdi. Kendisi oldukça deneyimli ve tecrübeli bir devlet adamıydı. Hitler'in başa geçmesinde büyük rol oynamıştı.
Franz Von Papen, Türkiye'nin Mihver tarafında politika oynaması için elinden geleni yaptı. 1939 yılında Türkiye, Müttefiklerle işbirliği kararını 1939 yılında İngiltere ile ilan etmiştir. Fakat Franz Von Papen pes etmedi, Türkiye'yi mihver safında tutmak için çalışmalara durmaksızın devam etti.
Neticede çıkarılan sonuçlardan birisi de İtalya'nın Arnavutluk'a ve 12 adalara yüksek askeri sevkiyat yapmasının Ankara'yı endişelendirmesiydi. Von Papen, bu durumu Alman Dışişleri Bakanı Ribbentrop'a izah etti ve Türkiye'nin endişelerini yatıştırmak için İtalya'nın Arnavutluk'taki asker sayısını düşürülmesini ve Türk kıyılarına yakın 2 adet adanın Türk kontrolüne bırakılmasını istedi.
Hitler ve Ribbentrop, Alman-İtalyan ilişkilerine titizlikle yaklaştıkları için Von Papen'in bu telgrafını gözardı etti.
Almanya, İtalya'nın Yunanistan işgalinde İtalya'ya yardımcı olmak için Girit adası da dahil olmak üzere Ege adalarının kalanını da işgal etti. İngiltere, ileri yıllarda yaşanacak Alman-Rus savaşında boğazdan Sovyetler'e destek göndermek isteyebilirdi (yaşanmaması olanaksızdı) ve bu durum Türk-Alman ilişkilerinde Türkiye'yi zora sokabilirdi. Almanların Çanakkale'ye yakın adaları da işgal etmesi neticesinde Türkiye'nin kontrolünün dışında Boğazlar İngiliz gemilerine kapandı. Böylece Türkiye'nin üzerinden bir potansiyel yük kalkmış oldu.
1. Olay - Irak Hükümetine Nazi Darbesi
1941 Nisan'ında Nazi Almanyası taraftarı olan Raşit Ali Geylani, Irak'a bir darbe gerçekleştirdi. Mısır'ı kontrol altında tutan İngiltere'nin buna kayıtsız kalmayacağı çok açıktı. Yaklaşan İngiltere müdahalesine karşı Irak'ın desteklenmesi gerekliydi. Bunun için en fix yol Türkiye idi. Almanya, Türkiye ile anlaşıp Anadolu üzerinden Irak'a kamuflaj ve teçhizat göndermek istedi. Bu konuda da doğal olarak Büyükelçi Von Papen görev aldı
Türk Dışişleri Bakanı Saraçoğlu, Alman Bürokrat Kroll ile bir görüşmesinde, Yunanistan ile de mutabakatın sağlanmasının ardından savaş süresince Türk kıyılarına yakın Ege adalarının kontrolünün Türkiye'ye verilmesini istemişti. (Sakız, Midilli ve Sisam)
Türk-Alman mutabakatının sağlanması için Ribbentrop, Edirne taraflarından Türk lehine bir miktar sınır düzenlenmesi yapılmasına ve Ege adalarından pay verilebileceği konusunda Von Papen'e davetiye çıkardığını söyledi. Von Papen'in duruma karşı çıkması üzerine Edirne tarafından toprak verilmesinin kesin olduğunu, ada işinin ise Von Papen'in inisiyatifine bırakıldığını belirterek topu Von Papen'e pasladı.
Büyükelçi Von Papen ise 20 Mayıs'ta verdiği cevabında sağlanmadan adaların kontrolünün bırakılması konusunda Yunan savaşı devam ettiği için hemfikir olmadığı, sulh sağlanınca düşünülebileceğini söyledi. Bunun yanında daha da önemlisi ise Ribbentrop'a ' Saraçoğlu ile İngiltere Büyükelçisi arasındaki görüşmelerin ardından' Türk Hükümetiyle görüşmeye başlayacağını belirtti.
23 Mayıs'ta hala İngiltere'den ses çıkmadığı için Türklerle görüşme yapıldı ve Numan Menemencioğlu ile yaptığı anlaşma sonucunda ve bazı maddeler ortaya çıktı.
Von Papen, anlaşmanın sağlanacağına kesin gözüyle bakarken sessizliği Türkiye bozdu. İngiltere'nin verdiği notaların ardından Saraçoğlu, İngiltere tepkisinden çekindi.
Von Papen bunun üzerine Türkiye'ye yeni 3 madde daha sundu:
- Möntro Boğazlar Sözleşmesinde Türk lehine düzenlemeye destek
- Ege adalarının bir kısmının kontrolünün Türkiye'ye bırakılması
- Trakya sınırında düzenleme
Bu anlaşmaya Ribbentrop çok kızdı. " Türklere bir şeyler veriyoruz, karşılığında bir şey almadan! şeklinde yanıt verse de Von Papen " Bizim ada tekliflerimizin Türkler’in dünyaya karşı yüzlerini temiz çıkarmaya dayanan ciddi politikalarını değiştirmeye yeteceği sanılmamalı" şeklinde yanıt verdi.
Tarih Haziran'ı gösterdiğinde Almanya politikasında ufak bir ivme oynatıp " Adalar konusunu Türkiye gündeme getirirse sonra düşünürüz deyip geçin artık. " şeklinde büyükelçiliğe direktif verdi. Çünkü görüşmelerin uzaması sırasında İngiltere Irak üzerinde kontrol sağlamıştı ve artık silah sevkiyatının bir önemi kalmamıştı.
Saraçoğlu, 12 Haziran 1941 tarihinde gönderdiği telgrafta anlaşılana göre Türkiye adalar üzerindeki protokollerden vazgeçmişti, imzalamamıştı. Bunun üzerine Von Papen " Türk tarafı vazgeçtiği için biz de çekiliyoruz " diyerek anlaşmanın yerini Türk-Alman Saldırmazlık Paktı'na bıraktı.
2-) Stalin'in Türkiye Hakkında Toprak İthamları
Josef Stalin'in 15 Aralık 1941 yılında İngiltere ile gerçekleştirdiği bir görüşme sırasında Türkiye hakkında,
“Türkiye, Ege’de Yunanistan için önemli adalarda O’nun lehine muhtemel ayarlamalardan sonra, 12 Ada’yı almalıdır. Türkiye, Bulgaristan’dan ve mümkünse Kuzey Suriye’den bazı kısımları da almalıdır”
şeklinde açıklama yapmıştır. (Dönemin Moskova Büyükelçisi Haydar Aktar doğruladı)
Hatta Haydar Aktar'a göre bahsedilen topraklar Türkiye savaşa girmese de verilecekti. Ankara bu konu hakkında " Neden karşılıksız bir şekilde böyle bir anlaşma yapılsın, Boğazlar'a mı göz dikildi? " tarzı bir karmaşa yaşasa da İngiltere, Türk hükümetini bu konuda telkin etmişti.
Sınırların peşinen çizilmesine Amerika Birleşik Devletleri tarafından engel olundu. Böylece bu olay da muallak şekilde rafa kaldırıldı.
3-) 1943 Yılı Ege Adaları
Almanlar ile Müttefiklerin arasında Ege adalarında harp devam ederken İngiltere adaların bir kısmını ele geçirdi. Bilakis sonrasında Almanlar adaları tek tek tekrar işgal ederken Churchill, anılarında bu durumu " Türkiye, kıyılarında müttefiklerin yetersizliklerini izledi" şeklinde beyan etti.
4-) Von Papen'in Türkiye'ye Adaların Verilmesi Teklifi
Von Papen, Almanya'ya gönderdiği bir telgrafta Almanya'nın en zayıf halkalarından birisinin Ege adaları olduğunu ve olası müttefik taarruzunda buraların kolayca düşeceğini belirterek adaların Türkiye'ye bırakılmasını tavsiye etti. (Diplomatik sorunların oluşmaması için bu teklifin Mussolini tarafından yapılması gerekiyordu)
Ancak Alman hükümeti, Türkiye'nin Ege adaları konusunda İngiltere ile birtakım anlaşmalar yaptığını belirtti. Bunun ardından Türkiye, Von Papen'e hiçbir şart ileri sürülmeksizin adaların kontrolü verilecekse kabul edileceğini söyledi.
5-) Savaşın Sonlarına Doğru Ege Adaları
Savaşın son safhaları çok fazla Alman aleyhine düşse de Ege adaları hala Alman kontrolünde duruyordu. Türkiye, İngiltere'ye bu konu hakkında " 12 adalarını işgal edebiliriz? " şeklinde teklif yapsa da İngiltere adaların müttefikler tarafından işgal edileceğini söyleyerek geçiştirdi. Uzun zaman geçmeden adalar İngiltere tarafından işgal edilip Yunanistan'a devredildi.
Yunanistan bu durumdan ötürü İngiltere'ye çok müteşekkir kaldı.
KAYNAKÇA
Tek Kaynak: atam.gov.tr