W dzisiejszym świecie emocje przez wielu ludzi uznawane są jako przeszkoda, coś niepożądanego i przynoszącego tylko same problemy zakłócając racjonalną pracę umysłu. Jednak czym są emocje? Po co nam, istotom myślącym i świadomie projektującym swój byt, system emocjonalny nad którym trudno zapanować i który często prowadzi nas do czynów którym nie potrafimy pojąć?

Pies ma tak samo jak ty

System reakcji emocjonalnych to coś, co w największym stopniu łączy nas ze wszystkimi ssakami. Właśnie dlatego tak łatwo kochamy psy, wściekamy się na koty i przywiązujemy się do koni. Z tego powodu również psy kochają nas, koty wściekają się na nas, a konie się do nas przywiązują. Główną rolę w tych perypetiach odgrywa układ limbiczny, czyli najważniejszy obszar tak zwanego "mózgu paleossaków", który posiadają również ludzie (obok "mózgu gadów" i "mózgu neossaków"). Są to struktury mózgu odpowiedzialne przede wszystkim za wszelkie emocje, uczucia i namiętności które odczuwamy, ale także za procesy pamięciowe, zachowanie oraz wzbudzanie i hamowanie motywacji.

Źródło

Rodzaje reakcji emocjonalnych

Trudno jest jednoznacznie i ostro zdefiniować reakcje emocjonalne i sklasyfikować ich różne rodzaje. Ogólnie rzecz biorąc są to specyficzne stany organizmu powstałe w reakcji na bodźce. Stany te przejawiają się w wielopoziomowych reakcjach fizjologicznych (np. zmianach hormonalnych, zmianach tętna i napięcia galwanicznego), zmianach w myśleniu, motywacji i postrzeganiu rzeczywistości oraz zmianach w zachowaniu i specyficznej ekspresji (np. grymas na twarzy, podniesiony głos).

Zazwyczaj przyjmuje się następujący podział reakcji emocjonalnych, chociaż niektórych z tych określeń używa się zamiennie:

• Nastroje - płytkie reakcje emocjonalne, o niskiej intensywności i długim czasie działania (np. nostalgia, poczucie spokoju lub zadowolenia)
• Afekty - krótkie intensywne reakcje emocjonalne, zwykle nierozpoznane w pełni przez podmiot, przez co często pozostają nieuświadomione (stąd "morderstwo w afekcie"). Mogą przerodzić się w emocje, gdy zostaną "zauważone" i nazwane przez podmiot.
• Emocje - intensywne reakcje, lecz bardziej określone i ukierunkowane niż afekty, można je także w większym stopniu kontrolować.
• Uczucia - bardziej złożone reakcje emocjonalne, towarzyszące np. doznaniom estetycznym czy uczuciom związanym z moralnością. Do uczuć należy także miłość. Są w większym stopniu związane z korą nową ("mózgiem neossaków") niż emocje i afekty.

Źródło

Po co nam emocje?

Dlaczego wśród ssaków wyewoluował tak złożony, wielopoziomowy system emocjonalny? Odpowiedź jest prosta: jest on po prostu użyteczny. Zwiększa on szansę przetrwania jednostki i jej reprodukcji. Emocje możemy potraktować jako zjawiska koordynujące działanie różnych układów w naszym ciele. Pojawiają się one w odpowiedzi na jakąś sytuację lub problem i pomagają odpowiednio przystosować organizm do najwłaściwszej reakcji. Dążą one do tego, by ciało powróciło do homeostazy. Emocje pozytywne mobilizują organizm do podtrzymywania kontaktu z bodźcem, powrotu do niego lub poszukiwania podobnych bodźców. Emocje negatywne natomiast zmuszają organizm do ucieczki od bodźca, zmiany go, zniszczenia lub po prostu zignorowania.

System emocjonalny jest w wielu sytuacjach o wiele efektywniejszy niż racjonalna analiza sytuacji. Działa błyskawicznie uruchamiając w organizmie wiele procesów jednocześnie. Gdy atakuje nas zwierze, nie ma czasu myśleć - należy uciekać. Gdy siedzimy obok pięknej kobiety lub mężczyzny przy zachodzie słońca, nie rozmyślamy o racjonalnych przesłankach dotyczących tego, czy powinniśmy ją/jego pocałować, tylko dajemy się ponieść emocjom i czynimy to. Emocje są najzwyczajniej świecie bardziej "ekonomiczne" i wydajniejsze od procesów poznawczych. Procesy poznawcze w dodatku mają znikomy wpływ na wzbudzanie wspomnianych wcześniej zmian fizjologicznych, pozwalających nam przygotować ciało do szybciej ucieczki lub do uprawiania miłości. Oczywiście nigdy nie jest tak, że jesteśmy tylko pod wpływem emocji lub racjonalnego myślenia - są to systemy współpracujące i tak naprawdę mocno ze sobą powiązane.

Emocje są cool

Tak więc, jakie są adaptacyjne funkcje emocji? Radości towarzyszy duża motywacja do podejmowania nowych wyzwań, co może przynieść różne korzyści materialne lub społeczne. Złość mobilizuje ludzi do ochrony własnych bliskich lub własnego terytorium, mobilizuje organizm utrzymując wysoki poziom pobudzenia i gotowość do walki. Smutek ułatwia refleksję nad problemami oraz informuje o problemach ludzi wokół, co może być dobrą strategią na znalezienie rozwiązania. Dzięki smutkowi i specyficznej apatii jemu towarzyszącej, łatwiej jest nam tez poradzić sobie ze stratą czy rozstaniem. Zdziwienie jest głównym bodźcem do odkrywania, uczenia się i próbowania nowych rzeczy, motywuje także większość naukowców do rozwiązywania problemów naukowych. Wstręt podpowiada nam, czego lepiej nie jeść i nie dotykać, a także jakich ludzi unikać. Przywiązanie (np. dziecka do matki i vice versa) ma funkcje wzajemnego podtrzymywania się dwóch jednostek, dzięki czemu matka ma motywację by karmić i chronić swoje dziecko, a (dorosłe) dziecko by opiekować się rodzicami na starość. Gdy w chwili zaskoczenia unosimy brwi, do siatkówki naszego oka trafia więcej światła i zwiększa się nasze pole widzenia, przez co uzyskujemy więcej informacji z otoczenia co pozwala na szybką reakcję.

...ale nie zawsze

Oczywiście bywa i tak, że reakcje emocjonalne są zbyt intensywne i wcale nie pomagają dostosować się do sytuacji. Zbyt intensywny smutek w postaci depresji może spowodować, że człowiek przestaje dbać o podstawowe potrzeby fizjologiczne, a zbyt intensywna agresja może nas wpędzić do więzienia na resztę życia. Ewolucja jest ślepa i widać to także w reakcjach emocjonalnych - okazyjnie większości z nas emocje dają w kość. Istnieją także zaburzenia psychiczne związane z emocjami, które również powodują wiele kłopotów i wcale nie są adaptacyjne. Pojawia się więc w tym miejscu rozróżnienie na emocje adaptacyjne i dezadaptacyjne. Czyli takie, które służą przystosowaniu jednostki do środowiska i takie, które przynoszą więcej szkód niż korzyści. Źródła dezadaptacyjnych emocji to obszerny temat, na który nie ma tu niestety miejsca, wspomnę tylko że mogą one pochodzić zarówno z czynników genetycznych jak i środowiskowych (wychowanie, społeczeństwo, kultura). Patrząc jednak całościowo i uśredniając działanie emocji w społeczeństwie - są one niezwykle przydatnym, wręcz niezbędnym elementem w życiu ludzi. Prawdopodobnie bez emocji u ludzi nigdy nie wykształciłaby się samoświadomość.

Przyszłość emocji

Warto wspomnieć, że nasze emocje są ewolucyjnie przystosowane w głównej mierze do sytuacji które występowały w okresie gdy po raz pierwszy pojawił się homo sapiens, czyli ok. 250-200 tys. lat temu. Oznacza to, że jeżeli ludzkość przetrwa kolejne setki tysięcy lat, nasze emocje będą prawdopodobnie wyglądały zgoła inaczej. W końcu żyjemy w zupełnie innym środowisku niż kiedyś, i dzisiaj większym zagrożeniem dla nas jest nieudana prezentacja w korpo, niż rozszarpanie przez tygrysa, prawda? Prawdopodobnie w nie tak dalekiej przyszłości będziemy mogli modyfikować genetycznie nasze DNA, wpływać elektromagnetycznie lub farmakologicznie na nasze ciało by zmieniać przeżywane emocje i ich ekspresję. Ale zaraz... Przecież już to robimy! Chyba każdy słyszał o Prozacu? Rozwój cywilizacyjny i technologiczny powoduje nagłe zmiany w środowisku, zmieniając w znaczy sposób fenotyp homo sapiens. Takiego rodzaju "sprzężenie zwrotne" może znacznie przyspieszyć proces ewolucji, powodując że emocje przyszłości będą lepiej przystosowane do współczesnego człowiekowi świata.

---

Literatura:

LeDoux, J. (1998). The emotional brain: The mysterious underpinnings of emotional life. Simon and Schuster.
MacLean, P. D. (1990). The triune brain in evolution: Role in paleocerebral functions. Springer Science & Business Media.
Strelau, J. (Ed.). (2007). Psychologia: podręcznik akademicki. Psychologia ogólna (Vol. 2). Gdanskie Wydawnictwo Psych.

---

Poprzednie wpisy z serii Wgląd:

• Wgląd #1: Nowa seria o psychologii na Steemit! Czym jest wgląd?