Hansa Eysenck za pomocą analizy czynnikowek wyróżnił trzy, niezależne od siebie i uniwersalne czynniki, które uważał za podstawę osobowości. Za pomocą tych trzech wymiarów można, według Eysencka, opisać najważniejszy trzon ludzkiej osobowości. Wymiary te oparł w dużej mierze na tym, co dziś nazywamy temperamentem. Są to:

Osoby o wysokiej ekstrawersji wykazują się towarzyskością, wysoką aktywnością i poszukiwaniem doznań. Mają tendencje do bycia beztroskimi, optymistycznymi i impulsywnymi, łatwiej także nudzą się niż osoby o niskiej ekstrawersji. Introwertycy, czyli osoby na drugim końcu tego spektrum, są bardziej wycofani, starają się bardziej kontrolować emocje i planować swoje zachowanie. Mają tendencje do bycia większymi pesymistami niż ekstrawertycy, są także bardziej poważni i niezawodni. Wymiar introwersji-ekstrawersji Eysenck zaczerpnął od Carla Gustava Junga, jednak ów szwajcarski psychiatra definiował go w trochę inny sposób.

Neurotyczność (lub emocjonalność) to charakterystyka określająca stopień odczuwania takich emocji jak lęk, przygnębienie, poczucie winy, a także posiadania niskiej samooceny, czy przeżywania napięcia. Neurotycy posiadają także niższą odporność na stres. Na drugim biegunie spektrum znajduje się równowaga emocjonalna.

Psychotyczność została wyłoniona w badania Eysencka później i jest związana z wrogością, agresją i zachowaniami aspołecznymi, ale jest też powiązana z "ogólnym" zdrowiem psychicznym. Jest ona nadrzędna wobec ekstrawersji i neurotyzmu. Tak więc stopień psychotyczności wpływa na wymiary neurotyczności i ekstrawersji. Skrajna psychotyczność charakteryzuje się objawami związanymi z zaburzeniami psychicznymi, umiarkowana natomiast może objawiać się w buntowniczym charakterze i nonkonformizmie. Przeciwieństwem psychotyczności ma być konwencjonalność, konformizm i wysokiej socializacji.

_{(źródło obrazka)}

Z tego też powodu Eysenck sformułował tak zwany postulat lekowy, mówiący o asymetrii działania leków pobudzających i uspokajających na introwertyków i ekstrawertyków. Paradoksalnie - gdy introwertyk zażyje leki uspokajające, stanie się on bardziej ekstrawertyczny, gdyż jego silne pobudzenie zostanie zahamowane, dzięki czemu będzie on poszukiwał więcej bodźców (i może stać się np. bardziej rozmowny i towarzyski). Natomiast na ekstrawertyka to leki stymulujące będą działać bardziej "uspokajająco" i przesuną w stronę introwersji, gdyż dostarczą mu dodatkowej stymulacji której on tak mocno poszukuje.

Fizjologiczna podstawa neurotyczności może być związana z różnicami w progach aktywacji w układzie współczulnym lub układzie limbicznym. Ten drugi, to obszar mózgu odpowiedzialny za reakcje typu walka lub ucieczka w obliczu zagrożenia. Eysenck sugerował, że psychotyczność może być związana z poziomem testosteronu, nie zostało to jednak potwierdzone w badaniach. Współcześnie podejrzewa się, że z psychotycznością może być związany monoaminooksydazy.

Paul Costa i Robert McCrae wyszczególnili pięć wymiarów osobowości. Ich model jest obecnie najszerzej przyjętym modelem osobowości w psychologii. Jest on wykorzystywany w setkach tysięcy badań. Autorzy stworzyli swoją teorię analizując statystycznie przymiotniki, jakimi badani określali siebie w badaniach, opierając się na hipotezie leksykalnej, czyli twierdzeniu, że wszystkie najważniejsze cechy osobowości jednostki wyrażają się w języku i słownictwie jakiego ona używa. Przejdźmy zatem do czynników!

Jest stopień, w jakim jednostka poszukuje i wyraża uznanie dla zupełnie nowych doświadczeń. Mogą to być np. nietypowe pomysły i idee, odmienne kultury, nowe sposoby spędzania wolnego czasu, przygody, zgłębianie sztuki. To raczej osoby otwarte na doświadczenie chodzą do galerii sztuki współczesnej lub potrafią docenić sztukę performence. Ich przeciwieństwa będą woleli raczej konwencjonalne formy sztuki. Osoby otwarte na doświadczenie mogą także np. wybierać w restauracjach dania, których jeszcze nie próbowali, podczas gdy osoby bardziej "stałe" w poszukiwaniu doświadczeń wybiorą swoje jedno, ulubione danie.

Sumienność określa stopień samodyscypliny, wypełniania obowiązków, wytrwałość w dążeniu do celu i zorganizowania. Osoby niesumienne (nieukierunkowane) mają tendencje do "słomianego zapału", ale też improwizacji i większej elastyczności.

W zasadzie oznacza to co w trójczynnikowym modelu - rozmowność, przeżywanie pozytywnych emocji, energiczność, poszukiwanie stymulacji ale też asertywność i dominowanie w grupie. Introwersja wiąże się z większą refleksyjnością i mniejszą aktywnością społeczną, a także większym zaabsorbowaniem samym sobą.

Określa tendencje do współpracy, konformizmu, współczucia i altruzimu. Osoby o wysokiej ugodowości są zwykle pomocne, ale mogą też być naiwne. Osoby o niskiej ugodowości są bardziej podejrzliwe względem ludzi, są także bardziej rywalizujące i nonkonformistyczne. Mogą być postrzegane jako kłótliwe i egoistyczne.

Neurotyczność, inaczej chwiejność emocjonalna, podobnie jak w trójczynnikowym modelu jest tendencją do odczuwania negatywnych emocji. Osoby o wysokiej neurotyczności odczuwają więcej lęku, wahań emocjonalnych, trudniej jest im się zrelaksować i częściej doświadczają złości. Jest także związana z wrażliwością. W popkulturze znanym neurotykiem jest Woody Allen (tak jak niemal wszyscy główni bohaterowie jego filmów).

_{(źródło obrazka)}

_{Michał Kosinski - psycholog, który pośrednio
zmienił mapę geopolityczną (źródło obrazka)}

Przypuszcza się, że podobny algorytm mógł zostać wykorzystany w kampanii Donalna Trumpa oraz kampani Brexitu. Określając szczegółowo rozkład cech osobowości w danych rejonach i miastach, autorzy kampanii mogli dobierać treść komunikatów i przemów w danych miastach tak, by "uderzyć we właściwe nuty" i tym samym zwiększyć skuteczność na wygraną. Działanie to można określić jako "precyzyjne cięcie chirurgiczne" w porównaniu z wcześniejszym projektowaniem kampanii opartym o bardzo ogólne badania socjologiczne. Niektórzy wysuwają pretensję do Kosinskiego, że otworzył puszkę panadory, on jednak broni się "To nie moja wina. To nie ja zbudowałem bombę. Ja tylko pokazałem, że ona istnieje".

_{Fragment przykładowego profilu ze strony Apply Magic Sauce (źródło obrazka)}

Na stronie uniwersytetu Cambridge można podpiąć swój profil facebooka i przekonać się samemu, co nasze lajki mówią o naszej osobowości. Trzeba jednak pamiętać, że uzyskane wyniki nie są nieomylne i mogą być błędne.

_{Literatura:
McCrae, R. R., & John, O. P. (1992). An introduction to the five‐factor model and its applications. Journal of personality, 60(2), 175-215.
Strelau, J., & Zawadzki, B. (2006). Psychologia różnic indywidualnych. Scholar.
Zuckerman, M. (1991). Psychobiology of personality (Vol. 10). Cambridge University Press.}

Poprzednie wpisy z serii Wgląd:

• Wgląd #1: Nowa seria o psychologii na Steemit! Czym jest wgląd?
• Wgląd #2: Po co nam emocje i czym tak naprawdę są?
  

---

Zobacz też moją serię o podróżniczych wspomnieniach:

• Wędrujące Wspomnienia #1: Ekscytująca Słowenia - lub jak zgubiłem się na wysokości 2500 metrów
• Wędrujące Wspomnienia #2: Najostrzejsze zakręty w moim życiu