Bitcoin Para Mıdır?

Bitcoin’in ne olduğunu anlamak için önce ne olmadığına değinmek gerekiyor. O yüzden Bitcoin para mıdır sorusuna verdiğimiz cevap ve bizi bu cevaba ulaştıran gerekçeler, bizim Bitcoin’in aslında ne olduğunu anlamamıza yardımcı olacaktır.

Para ne için kullanılır?

1- Alışveriş aracı olarak

2- Tasarruf aracı olarak -bir değerin karşılığının uzun süreli korunması amacı ile-

Alışveriş aracı olarak Bitcoin

Alışverişte kullanılan metanın parçalara bölünebilir olması gerekir. Örneğin sadece 100 TL değerinde banknotlar olsaydı, Türk lirası bir alışveriş aracı olarak kullanılamazdı.

Alışverişte kullanılan metanın değerinin, diğer metalara göre fazla değişkenlik göstermemesi gerekir. Bugün alınacak bir arabanın TL olarak değeri yarın da muhtemelen aynı olacaktır. Eğer aynı arabanın değeri Bitcoin gibi farklı bir meta ile ölçülmek istenirse, o metanın değerinin de çok fazla değişkenlik göstermemesi gerekir.

Bitcoin ile alışveriş yapılabilir mi?

Teknik olarak imkânsız çünkü Bitcoin’in temelinde olan blockchain teknolojisinde bir transaction’ın (ticari işlemin) onaylanması uzun zaman almaktadır. Alışveriş yaparken ise kredi kartı kullandığında işlem aynı anda onaylanmaktadır.

Bitcoin ile alışveriş yapılamamasının ikinci sebebi ise Bitcoin’in değerinin sürekli olarak -her saniye- değişiyor olmasıdır. Dolayısıyla Bitcoin, teknik olarak alışveriş için kullanılabilecek bir araç olarak sayılamaz. Yani paranın ilk özelliği olan alışveriş aracı olma özelliği Bitcoin’de bulunmuyor. Bu yüzden Bitcoin’in bu anlamda paranın yerini alması çok zor.

Bitcoin tasarruf aracı olarak kullanılabilir mi? (store of value)

Paranın bir diğer kullanım alanı tasarruf etmek. Yani varlık biriktirmek ve saklamak. Para bir varlık saklama aracı olabilir mi? Tabi ki! Paranın değer kaybettiği oranda senin varlığın da değer kaybeder.

Para nasıl değer kaybeder? Enflasyon sebebiyle. Yani bugün 10 TL’ye satın alınan bir ürün, seneye 11 TL olursa, paranın değeri %10 oranında kaybolacaktır. Bu durumda eğer para bir tasarruf aracı olarak kullanıldıysa, başlangıçta 100 birim ürün alabilirken artık bu para ile 91 birim ürün alınabilecektir.

Tabi ki Türkiye’de parayı herhangi bir yatırım aracına çevirmeden değer saklama aracı olarak kullanmak pek yaygın değil, zira Türkiye’de beklenen enflasyon oranında faiz veren mevduat hesapları mevcut. Günümüzde ise bu oran yaklaşık %15 olarak gerçekleşmekte.

Enflasyon neden yükselir?

Arz-talep dengesindeki arzın, yani paranın miktarının artırılmasının, talebi, yani fiyatları da artırmasıdır.

Son bir senedir pandemi nedeniyle dünyada benzer şeyler oluyor. Merkez bankaları ekonomik krizin derinleşmesini engellemek için para basıyorlar.

Dünyadan örnek verirsek;

Piyasada 100 adet dolar olduğunu düşünelim. Bu 100 adet dolar ile 100 adet ekmek alabilelim. Piyasadaki doların adedi 110’a yükseldiğinde ekmeğin adedi aynı kalırsa, o zaman ekmeğin fiyatı 1 dolardan 1,1 dolara yükselir.

Bir şeyin yatırım aracı olabilmesi için o metanın sınırlı ya da limitli olması gerekir. Limitli olan şey daha fazla basılamadığı ya da çıkartılamadığı zaman değeri de bu sebepten dolayı düşmez.

Buna stok ve akım (stock to flow ratio) deniyor. Yani bir metanın hâlihazırdaki hacmi artırılırsa o metanın değeri düşmüş olur.

Dolar basarsak, doların değeri düşer.

Örneğin gümüşün stock to flow oranı: %20-25 civarında bulunuyor. Yani dünyadaki bütün gümüşlerin %20 kadarı bir senede çıkartılabilir. Gümüşün piyasadaki dalgalanması bir kenara bırakılırsa, gümüşe uzun vadeli yatırım yapmak mantıksız olacaktır, çünkü gümüş her sene %20 değer kaybediyor, çünkü hacmi artıyor.

Gelelim altına!

Altın binlerce senedir neden hep bir değer saklama aracı olarak görüldü? Çünkü altın stock to flow ratio’su en yüksek varlık. Altının hacmi senede ancak %2-3 arasında artırılabiliyor. Yani altın kıt bulunan bir meta ve bir devlet ya da şirket kafasına göre altın basıp değerini düşüremeyeceği için daha güvenli.

Eğer tabloya bakarsak zaten görebiliriz:

Bitcoin bu amaçla, yani bir değer saklama aracı olarak kullanılabilir mi?

Bu manada Bitcoin’i anlamak için altını anlamak gerekir. Keyfi olarak piyasadaki altın sayısı artırılamadığı için altının değeri piyasa hareketliliğinden bağımsız olarak senede sadece %2 oranında düşer (altının 1970 sonrası değer kazanamamasının nedeni altının alındığı metanın (paranın) sayısının artması olarak açıklanabilir).

Eğer Bitcoin’i aynı bu mantık ile bir değer saklama aracı olarak düşünürsek, Bitcoin’in stock to flow değerine bakmak gerekir;

Bitcoin’in diğer metalardan farkı, en fazla hangi sayıda olacağını biliyor olmamızdır. Toplamda 21 milyon adet Bitcoin var veya gelecekte var olacak. Bitcoin’in daha fazla çıkartılabilmesi (üretilmesi) imkânsız ve şu ana kadar 18 milyon civarında Bitcoin çıkartıldı. Yani geriye sadece 3 milyon adet kaldı ve Bitcoin çıkartmak sürekli zorlaştığı için 21 milyonun Bitcoin’in tamamının çıkartılmasının 100 seneyi bulması bekleniyor.

Yani altına değer katan %2 olan çıkartılma oranı, Bitcoin’de şu anda biraz daha yüksek olsa da gelecekte Bitcoin’in olabilecek en yüksek adedini bildiğimiz için, Bitcoin en limitli meta olarak değerlendirilebilir.

Tabloda da gördüğümüz gibi, Bitcoin’in çıkartılma hızı düşeceği için stock to flow değeri de artacak ve sınırlılık bakımından altının önüne geçecek.

Bu açıdan bakıldığında Bitcoin tabi ki bir değer saklama aracı olarak kullanılabilir çünkü Bitcoin’in enflasyon nedeniyle değer kaybına yol açabilecek bir üretim/çıkarma durumu bulunmuyor.

Eğer sorumuza geri dönersek; Bitcoin para mıdır? Bitcoin para değildir çünkü parayı para yapan özelliklerden sadece bir tanesini karşılıyor. Bitcoin ile ilgili kafa karışıklığı da bu yüzden oluşuyor. Şayet Bitcoin’i bir para birimi olarak düşünürsek, Bitcoin’in ne olduğunu anlayamayız. Sonuçta bir gram altın ile de markete gidip ekmek alamazsınız. Bu manada altının da bir alışveriş aracı olarak kullanılması günümüzde çok zor. Biz nasıl altını para olarak kullanamıyorsak, Bitcoin’i de para olarak kullanamayız. Ancak altının bir değer saklama aracı olarak kullanılma nedeni Bitcoin’de de mevcut.

Bir sonraki sohbetimizde Bitcoin’in bir değer saklama aracı olarak kullanımına örnekler vereceğiz ve son dönemdeki artışı daha iyi anlayabilmemize yardımcı olacak fikirler elde etmeye çalışacağız.