Harry Potter ve Felsefe Tasi Kitap Ceviri Elestirisi

Yazar ve Çevirmenin Biyografisi

J.K Rowling

J. K. Rowling 1965’te İngiltere’nin Bristol kenti yakınlarındaki Chipping Sodbury’de doğdu. Exeter Üniversitesi Fransız Dili ve Edebiyatı bölümünü bitirdikten sonra, yabancı dilini ilerletmek için bir yıl Paris’te kaldı. Ardından, Fransızca konuşulan Afrika ülkelerinde insan haklarıyla ilgili çalışmalar yaptı. 1990 yılından itibaren Harry Potter kitap dizisini yazmaya başladı ve kısa sürede tüm dünyada büyük başarı kazandı.

Eserleri

Harry Potter and The Philosopher's Stone, Harry Potter and The Chamber of Secrets, Harry Potter and The Prisoner of Azkaban, Harry Potter and The Goblet of Fire, Harry Potter and the Order of the Phoenix, Harry Potter and The Half-Blood Prince, Harry Potter and The Deathly Hallows, Fantastic Beasts & Where To Find Them, Quıdditch Through The Ages, The Tales Of Beedle The Bard, Harry Potter and The Cursed Child - Parts One and Two, Fantastic Beasts and Where To Find Them, The Casual Vacancy, Very Good Lives
Robert Galbraith takma adı altında yayınlamış olduğu eserleri :
The Cuckoo's Calling, The Silkworm, Career Of Evil

Ülkü Tamer

Ülkü Tamer (1937, Gaziantep - 1 Nisan 2018, Bodrum).. İstanbul’da Robert Kolej’i bitirdi (1958), İÜ Gazetecilik Enstitüsü’nde okudu. 1964-68 yıllarında özel tiyatrolarda oyunculuk yaptı. Milliyet (Karacan) Yayınları’nı, “Milliyet Çocuk”, “Milliyet Sanat”, “Sanat Olayı” dergilerini yönetti. Bir süre Onk Ajans’ta çalıştı, Uluslararası PEN Kulüp Kongresi’nde birçok kez Türkiye’yi temsil etti, gazetelerde köşe yazarlığı yaptı. 1959’dan sonra yayımladığı şiir kitaplarını 1986’da “Yanardağın Üstündeki Kuş” adıyla bir kitapta topladı. Anıları, çocuk kitapları, derlemeleri, yetmişin üstünde kitap çevirisi olan Ülkü Tamer’in ayrıca Zülfü Livaneli’ye verdiği “Güneş Topla Benim İçin”, “Memik Oğlan” gibi şarkıları da halk tarafından sevildi.

Kültürel Öğelerin Aktarımı

Çevirmen bazı sözcük ve ya kültüre özgü ifadeleri erek metne olduğu gibi aktarmış. Bu ifadeler genel olarak Türkçe'de ki Bay ve Bayan anlamına gelen konumsal ifadeler üzerine olmuş. Aşağıda bu tarz kullanımları bir kaç örnek ile göreceğiz:

EM1: Privet Drive dört numarada oturan Mr ve Mrs Dursley, son derece normal olduklarını söylemekten gurur duyarlardı, sağ olun efendim. (s.9)
KM1: Mr. and Mrs. Dursley, of number four, Privet Drive, were proud to say that they were perfectly normal, thank you very much. (p.1)

EM2:
Mr H. Potter
Merdiven altındaki Dolap
4 Privet Drive
Little Whinging
Surrey (s.36)

KM2:
Mr. H. Potter
The Cupboard under the Stairs
4 Privet Drive
Little Whinging
Surrey (p.36)

EM3: Madam Hooch, ucundan kayıp düşmeden süpürgelere nasıl oturtulacağını gösterdi, bir yukarı bir aşağı dolaşarak saplara nasıl tutunduklarını inceledi, yanlışlarını düzeltti. (s.133)
KM3: Madam Hooch then showed them how to mount their brooms without sliding off the end, and walked up and down the rows correcting their grips. (p.157)

Fantastik Kurguda Kültür Öğelerinin Aktarımı

Yukarıda gördüğümüz örneklerde olduğu gibi kaynak kültüre ait olup, erek kültüre aktarılan sözcük ve ya ifadeler gibi, çevirmen aynı zamanda yazarın yaratmış olduğu fantastik jargonları ve ya fantastik dünyada kurulmuş olan kültürü bozmadan erek dile aktarmış, bu sayede kurgu dünyada ki kültüre aşinalığımızı sağlamıştır. Yine aşağıda göreceğimiz 'Quidditch' ifadesi kurgu dünyada ki kültüre ait bir spor dalı olmakla birlikte, yazar ayrı bir kitabında bu sporun tarihini detaylarını anlatmış. Bunları da göz önünde bulundurursak, çevirmenin bu sözcükleri değiştirmeden erek dile aktarması, yeni oluşturulmuş dünya kültürünü bize tanıtmış olmuştur. Şimdi aşağıda bir kaç örnek ile bu kullanımları görebiliriz:

EM1: "Biraz daha dikkatli olmaları gerekirdi, ama hayır -Muggle'lar bile bir şeyler döndüğünü fark ettiler. Haberlerinde verdiler." (s.16)
KM1: “You’d think they’d be a bit more careful, but no — even the Muggles have noticed something’s going on. It was on their news.” (p.10)

EM2: "Altınlar Galleon," diye açıkladı. "On yedi gümüş Sickle bir Galleon eder, yirmi dokuz Knut da bir Sickle eder, o kadar basit. (s.72)
KM2: “The gold ones are Galleons,” he explained. “Seventeen silver Sickles to a Galleon and twenty-nine Knuts to a Sickle, it’s easy enough. (p.81)

EM3: "Hiç Quidditch oynadın mı?" (s.74)
KM3: ''Play Quidditch at all?'' (p.83)

EM4: ''Bir Quaffle'ı çemberlerin birinden geçirirsen on sayı kazanırsın.'' (s.150)
KM4: ''Ten points every time the Quaffle goes through one of the hoops.'' (p.179)

EM5: "Bludger'ların ne işe yaradığını göstereceğim," dedi. (s.151)
KM5: “I’m going to show you what the Bludgers do,” Wood said. (p.180)

EM6: Kim Snitch'i daha önce yakalarsa, takımına yüz elli sayı kazandırır, bu da bir bakıma maçı kazanmak demektir. (s.152)
KM6: whichever Seeker catches the Snitch wins his team an extra hundred and fifty points, so they nearly always win.(p.182)

EM7: Hermione cüppesinin kollarım sıyırdı, asasını sallayarak, "Wingardium Leviosa!" dedi. (s.154)
KM7: Hermione rolled up the sleeves of her gown, flicked her wand, and said, “Wingardium Leviosa!” (p.184)

Erek Dilde Yadırgatıcı Sözcük ve ya Cümle Kullanımı

Harry Potter kitabının çıkış hikayesinin bir çocuk kitabı olarak olduğunu ve çıktığı dönemin 1990'lar yada 2000'ler olduğunu kabul edersek. Çevirmen o dönemin çocuklarının jargonuna erişememiş, bu yüzden de yadırgatıcı kullanımlara sebep olmuştur. ''Boyuna'' sözcüğü o dönemin çocuklarına eski kalmış ve anlaşılırlığı zorlaştırmıştır. Ayrıca düzeltilmiş versiyondan bir önceki versiyonda çevirmen çevirisinde 'tevekkeli' gibi yine, yeni jenerasyona yabancı eski Türkçe kullanımı yapmış, fakat bu ifadeler düzeltilmiş versiyonda çıkartılmış olsada bazı eski kullanımlar devamlılığını sürdürmüş. Son olarak, kitabın on altıncı bölümünde Snape ve Flamel arasında geçen bir diyalogta, çevirmenin cümle kullanımı hatasıyla 'Snape' karakterini kesin şüpheli göstermiş buda okuyucuya başka bir kafa karışıklığı yaratmıştır. Bu tartışmalara neden olan metinleri aşağıda ki örneklerde daha iyi farkedeceğiz:

Bu kısımda çevirmen ‘’keep’’ kelimesine erek dilde ‘’boyuna’’ kelimesine dönüştürmüş, bu kelime kitabın yaş grubuna hitap etmemekle birlikte ‘’sürekli’’ kelimesi ile karşılık vererek okuyucunun yaşına erişilebilir. Aynı zamanda ‘’lost’’ kelimesine karşılık olarak, ‘’yitirdim’’ yerine ‘’kaybettim’’ karşılığını vermek yine yaş grubuna daha iyi hitap etmektedir.

EM1: Boyuna 'Kim-Olduğunu-Bilirsin-Sen' deyip durmanın ne anlamı var? Voldemort adından korkmak için bir neden göremiyorum." (s.17)
KM1: “It all gets so confusing if we keep saying ‘You-Know-Who.’ I have never seen any reason to be frightened of saying Voldemort’s name.” (p.11,12)

EM2: Harry'yle Ron başlarını iki yana sallayınca, inlemeye başladı çocuk. "Yitirdim onu! Boyuna benden kaçıyor!" (s.97)
KM2: When they shook their heads, he wailed, “I’ve lost him! He keeps getting away from me!” (p.111)

Ayrıca Harry Potter dünyasında sınıf farklılığına örnek olarak kullanılan Hagrid'in bozuk ingilizcesi çevirmen tarafından erek dile çoğu zaman doğru Türkçeyle çevrilmiş bazen ise çevirmen tarafından Hagrid'e şive verilmiş, bunlarsa çevirmenin davranış şeklini anlaşılmaz kılmış üstelik Hagrid'in diyaloglarda öne çıkan sınıf farkını ortadan kaldırmış.

EM3: Hagrid, artık daha da çöken, daha da inildeyen kanepeye oturarak, "Büyücüsün elbet," dedi, "azıcık eğitilirsen hem de kralı olursun. Öyle bir ana baba her çocuğa nasip olmaz! Eh, artık şu mektubunu okumanın vakti geldi." (s.51)
KM3: “A wizard, o’ course,” said Hagrid, sitting back down on the sofa, which groaned and sank even lower, “an’ a thumpin’ good’un, I’d say, once yeh’ve been trained up a bit. With a mum an’ dad like yours, what else would yeh be? An’ I reckon it’s abou’ time yeh read yer letter.” (p.55)

EM4: "Neden mi? Neden olacak, Harry, herkes sorunlarını çözmek için büyü peşinde koşar da ondan. Yok yok, biz bize kalalım, daha iyi." (s.63)
KM4: “Why? Blimey, Harry, everyone’d be wantin’ magic solutions to their problems. Nah, we’re best left alone.” (p.70)

Yine çevirmenin yapmış olduğu kalıcı bir yanlış olan 'wand' sözcüğünü erek dilde anlamı dini adamların kullandığı büyük baston olan 'asa' ya çevirmesi okuyucu imgelemesinde kafa karışıklığına sebeb olmuştur. Çevirmen burada ‘’asa’’ yerine ‘’sihirli değnek’’ kullanarak imgelemede ki sorunu ortadan kaldırabilirdi.

EM5:
Öteki Gereçler
1 asa
1 kazan (kalaylı, orta boy)
1 takım cam ya da kristal şişe
1 teleskop
1 takım pirinç ölçek (s.65)
KM5:
Other equipment
1 wand
1 cauldron (pewter, standard size 2)
1 set glass or crystal phials
1 telescope
1 set brass scales (p.72)

Son olarak, kitabın on altıncı bölümünde Snape ve Flamel arasında geçen bir diyalogta, çevirmenin cümle kullanımında hatasıyla 'Snape' karakterini kesin şüpheli göstermiş buda okuyucuya başka bir kafa karışıklığı yaratmıştır.

EM6: ''Hagrid'in o canavırını nasıl atlatırız, öğrenebildin mi ?'' (s.200)
KM6: “Have you found out how to get past that beast of Hagrid’s yet?” (p.243)

Burada ki çeviri ‘’Hagrid’in canavarını şimdiye kadar nasıl atlatabileceğini buldun mu?’’ şeklinde yapılsaydı, Snape’in kesin suçlu izlenimi ortadan kalkabilirdi.

Erek Dile Uyarlanan Sözcükler

Çevirmen kaynak kültüre özgü olan bazı kullanımları Erek kültüre olduğu gibi aktarırken bazı sözcükleri ise erek dile uyarlamış, bu sayede erek dile yeni sözcükler katılmasında da katkıda bulunmuştur. Bunlara bir örnek aşağıda ki metinde göreceğiz:

EM1: Gümüş kapının önünde bir çift cincüce eğilerek selamladı onları; uçsuz bucaksız mermer bir salona girdiler. (s.70)
KM1: A pair of goblins bowed them through the silver doors and they were in a vast marble hall. (p.78)

Şiir, Deyim vb. Metin Türlerinin Kullanımı

Şiir çevirilerinde deneyimli olan çevirmenimiz, kaynak dildeki şiirlerin çevrilmesinde harika bir yol izlemiş, biçemi fazla bozmadan erek dilde uyakları ve sesletimleri yakalamaya çalışmış ve şiirleri en güzel biçimde erek dile aktarmıştır. Bunları bazı örneklerle aşağıda ki çevirilerden de göreceğiz:

EM1:
Gir bakalım, yabancı, ama dikkat et, sakın
Kendini koyverip de hırsa kapılmayasın,
Alın teri dökmeden köşe dönme hevesi
Canına okur sonra, bak bizden söylemesi,
Senin olmayan bir şey yürüteceksen unut
Aklını başına al, sonra da kendini tut,
Hırsızlığa kalkarsan, bir daha düşün yine,
Başka şeyler bulursun çil altınlar yerine. (s.69)
KM1:
Enter, stranger, but take heed
Of what awaits the sin of greed,
For those who take, but do not earn,
Must pay most dearly in their turn.
So if you seek beneath our floors
A treasure that was never yours,
Thief, you have been warned, beware
Of finding more than treasure there. (p.72)

EM2:
''Bu şapka, dersiniz, çirkin mi çirkin!
Ama öyle hemen karar vermeyin.
Toz olurum varsa benden güzeli,
Eşsizim kendimi bildim bileli.
Ne kasket dinlerim ne de silindir,
Şampiyonluk kaçmaz, hep bana gelir.
Hogwarts okulunda Seçmen Şapka'yım,
Her gün, her ay, her yıl başka başkayım.
Karşımda şöyle bir ürperin biraz
Dünyada hiçbir şey gözümden kaçmaz.
Eğer geçirirsen beni başına
Gideceğin yen söylerim sana.
Seni Gryffindor'a yollarım belki,
Zamanla olursun aslanın teki,
Yiğittir orada kalan çocuklar,
Hepsinin yüreği, nah, mangal kadar.
Belki de düşersin Hufflepuff'a
Haksızlığı hemen kaldırıp rafa
Adalet uğruna savaş verirsin
Her yere mutluluk götürmek için.
Ravenclaw kısmetin belki,
Oradakilerin hiç çıkmaz sesi,
Mantıktır onlarca önemli olan,
öyle kurtulurlar tüm sorunlardan.
Düşersin belki de Slytherin'e sen,
Bir başkadır sanki oraya giden,
Amaçları için neler yapmazlar
Açıklasam bitmez sabaha kadar.
Giy kafana beni! Çekinme sakın!
Birinci koşul bu: Korkmayacaksın!
Hiç kimseye gelmez kötülük benden,
Şapkalar içinde en uysalım ben." (s.107,108)
KM2:
“Oh, you may not think I’m pretty,
But don’t judge on what you see,
I’ll eat myself if you can find
A smarter hat than me.
You can keep your bowlers black,
Your top hats sleek and tall,
For I’m the Hogwarts Sorting Hat
And I can cap them all.
There’s nothing hidden in your head
The Sorting Hat can’t see,
So try me on and I will tell you
Where you ought to be.
You might belong in Gryffindor,
Where dwell the brave at heart,
Their daring, nerve, and chivalry
Set Gryffindors apart;
You might belong in Hufflepuff,
Where they are just and loyal,
Those patient Hufflepuffs are true
And unafraid of toil;
Or yet in wise old Ravenclaw,
If you’ve a ready mind,
Where those of wit and learning,
Will always find their kind;
Or perhaps in Slytherin
You’ll make your real friends,
Those cunning folk use any means
To achieve their ends.
So put me on! Don’t be afraid !
And don’t get in a flap!
You’re in safe hands (though I have none)
For I’m a Thinking Cap!” (p.125,126)

EM3:
"Hogwarts, Hogwarts, geldik sana,
Bizi de al kollarına,
Kafamızın içi bomboş,
Söyle, bunun neresi hoş?
Saçlı olsun, saçsız olsun
Başlarımız bilgi dolsun.
İlginç şeyler öğrenelim
Gelişelim milim milim.
"Yılmadan hep çalışırız
Büyülere alışırız.
Kırılmasın hiç umutlar,
Gün doğmadan neler doğar," (s.116,117)
KM3:
“Hogwarts, Hogwarts, Hoggy Warty Hogwarts,
Teach us something please,
Whether we be old and bald
Or young with scabby knees,
Our heads could do with filling
With some interesting stuff,
For now they’re bare and full of air,
Dead flies and bits of fluff,
So teach us things worth knowing,
Bring back what we’ve forgot,
Just do your best, we’ll do the rest,
And learn until our brains all rot.” (p.136)

Kaynakca
1. kitap.ykykultur.com.tr/hazirlayanlar/ulku-tamer
2. kitap.ykykultur.com.tr/yazarlar/jk-rowling
3. (J.K. Rowling, Harry Potter and The Philosopher's Stone)