Bir önceki yazıda blok zincirinin aklımızda daha kolay resmedilebilmesi için çok fazla detaya inmeden açıklamış ve küçük bir örnek vermiştim. Bu yazıda ise blok zincirine, yine teknik konulardan uzak durmaya çalışarak, biraz daha derinden bakacağız.
Çoğu insan blok zincirlerini düşündüğünde Bitcoin gibi merkezi olmayan ve halka açık olduklarından bahsediyor. Ancak bu her zaman böyle olmak zorunda değildir. Kripto para dünyasında merkeziyetsiz blok zincirleri kullanılsa da şirketler gibi merkezi yapılar da kendi özel blok zincirlerini oluşturabilir ve kullanmaya başlayabilir.
Neden zincir?
Blok zinciri bilgilerin yazıldığı bir defter gibidir. Temelde web sitelerinin veri tabanlarına benzer. En büyük farklılık veri tabanlarındaki gibi silinebilir veya düzenlenebilir bilgilerin bulunmamasıdır. Blok zinciri ağındaki bilgisayarlar çalıştırdıkları yazılımla orijinal blok zincirinin korunduğuna dair mutabakata varırlar ve yeni blokları eklerler. Yapısı itibariyle blok zinciri ne kadar uzak geçmişten geliyorsa o zincirin ilk zamanlarındaki bilgileri değiştirmek de o kadar zor olur. Bu özelliği nedeniyle de değerli bilgileri depolamak için benzersiz bir ortam yaratılmış olur. Taşlardan oluşturulmuş bir kule düşünün. Kuleyi oluşturan ilk taşların üzerine gelen yeni taşlar artık altta kalan taşların değiştirilmesini çok daha zor hale getirecek ve onları sabitleyecektir.
Blok zinciri neden yaratıldı?
Blok zincirlerinin bugün var olabilmesini sağlayan temel bileşen uzlaşmadır (consensus). Uzlaşmayı anlamak için Bitcoin'in yaratıcısı Satoshi Nakamoto'nun neden ilk başta bir blok zinciri oluşturduğuna bakmalıyız.
Geleneksel finans dünyasında bankalar ve takas odaları nihai hakemler olarak yer alırlar. Ahmet, Mehmet'e 100 TL gönderirse bu paraya ilk olarak Ahmet'in sahip olup olmadığına bakılır ve sahiplik onaylandıktan sonra Ahmet'in banka hesabından çekilir. Para Mehmet'in banka hesabına yatırılır. Ahmet parayı gönderdiği için artık bu paranın kontrolü kendisinde değildir ve harcama yapamaz. Ancak dışarıdan bakınca oldukça basit görünen bu işlemin gerçek anlamda kapatılması arka tarafta birkaç gün sürebilir.
Dijital para birimlerinin yaratılmasındaki en büyük sorun yukarıdaki örnekte merkezi bankaların yaptığı doğrulama ve gönderme işinin merkeziyetsiz olarak nasıl yapılabileceğiydi. Bu sorun çözülememiş olsaydı çifte harcama olarak bilinen bir sorunla karşılaşılabilirdi. Çifte harcama sorunu Ahmet'in gönderdiği 100 TL'yi geri dönüp tekrar harcamasıyla ortaya çıkabilirdi. Bunun yapılabilmesinin engellenmesi gerekiyordu. Gerçek dünyada Ahmet elindeki 100 TL'yi Mehmet'e bankalar olmadan nakit olarak verirse bu parayı tekrar harcayamaz. Sorun gerçek dünyada merkeziyetsiz olarak basitçe çözülebiliyor ancak dijital dünyada merkezi bir sistem olmadan bu basit işlemi ve doğrulamayı yapabilmek blok zinciri teknolojisine kadar mümkün değildi.
Eşler arası ağlar
Bitcoin blok zinciri bir eşler arası ağdır. Yani bu ağda merkezi bir otorite yer almamaktadır. Ağda herkes eşittir ve blok zincirinin o anki durumunun doğrulayıcıları olarak yer alırlar. Bitcoin'de her 10 dakikada bir blok yaratılır ve zincire eklenir. Oluşturulan bu blokların geçerli olduğunu, ağdaki dağıtık yapıda işleyen nodelar (düğümler) belirler. Bu işlemler İş Kanıtı (Proof of Work) olarak bilinen konseptin bir versiyonu olan Nakamoto Konsensüsü (Nakamoto Consensus) ile gerçekleştirilir. Bir dizi teşvik, kriptografi ve dağıtılmış fikir birliği sayesinde ağ üzerinden blok zincirinin durumu hakkında doğru ve güvenli uzlaşma sağlanabilmektedir. Blok zincirlerindeki kriptografi, verilerin doğrulanmasını sağlar ve sahteciliği neredeyse imkansız hale getirir. Bu işlemler, herhangi bir izin almadan ve bilgisayarı olan herkes tarafından çalıştırılabilen bir dizi konsensüs kuralı aracılığıyla otomatik olarak gerçekleştirilir.
Blok zinciri uygulamaları
Bitcoin'den bu yana blok zinciri kavramı oldukça genişledi. Blok zinciri sadece finansal sistemdeki bilgileri tutmaktan çok daha öteye gitti ve sosyal medya uygulamalarından, oyun verilerine kadar ve hatta rastgele verileri depolamak ve doğrulamak için bir araç olarak kullanılmaya başlandı.
Genel olarak blok zincirleri bir ağdaki bireylere güvenme ihtiyacını ortadan kaldıran, sosyal ölçeklenebilirliği teşvik eden ve kötü niyetli kişilerin müdahalesinden bağımsız bir değer aktarım aracı olan yeni bir mimaridir. Günümüzde çok ilgi çekseler de bu yeni mimarinin teknolojik ve finansal tarihte önemli bir hedefe ulaştığını görmezden gelmememiz gereklidir.
Image Resources
Image 1 - Pixabay.com
Image 2 - Pixabay.com
Translated from Ledger