Uzayın keşfi açısından konuya bakarsak, Bitcoin'in yaratılması, aya atılan ilk adım gibi olurdu. Kendinden sonra gelen binlerce uzay görevine yolu açan tarihi bir olay. Bitcoin, diğer kripto paraların yaratılması, kuralların yeniden belirlenmesi ve daha pek çok yeniliğin gelişmesi için gereken temelleri attı. Bu yazı Bitcoin'den sonra insanların blok zincirinin olanaklarını nasıl genişlettiği ile ilgili.
Yıldızlarla dolu bir galaksi
Bitcoin şu anda galaksinin en parlak yıldızı olsa da tek değil. Kripto para piyasası şu anda binlerce dijital para birimine ev sahipliği yapıyor. Daha önceki yazılarda da belirttiğim gibi birçok kripto para kendi blok zincirlerine ve kurallarına sahip. Tüm bu kurallar kripto paraların ulaşmaya çalıştıkları hedeflere bağlı olarak oluşturuluyor. Kripto paralar genellikle 3 gruba ayrılıyorlar:
- Bitcoin
- Altcoinler
- Kripto jetonları
Bitcoin
Bu kripto parayı artık zaten biliyorsunuz. Kısaca belirtmek gerekirse Bitcoin'in hedefleri mal ve hizmet satın almak ve değer depolamaktır. Blok zinciri kuralları iş kanıtı (proof of work) protokolüne dayanır.
Altcoinler
Basitçe alternatif paralar anlamına gelen bu grup Bitcoin dışındaki tüm kripto para birimlerini içerir. Altcoinler kendi içinde iki alt gruba ayrılırlar.
- Bitcoin'den türetilmiş paralar: Bitcoin'in küçük değişikliklerle piyasaya sürülmüş alternatif versiyonlarıdır. Amaçları genellikle Bitcoin'in sahip olduğu sınırlamaları çözmektir. Örnek olarak işlem hızlarını çözmeyi amaçlayan Litfecoin'i bu grupta değerlendirebiliriz.
- Yerel paralar: Kuralları, protokolleri ve hedefleri açısından Bitcoin'den çok farklıdırlar. Blok zincirleri için doğrulama protokolü olarak proof of work (PoW) veya proof of stake (PoS) kullanabilirler. PoS protokolüne sahip altcoinlere örnek olarak TRON (TRX) verilebilir.
Kripto jetonları
Kripto jetonları diğer iki grupla karşılaştırıldığında kendi blok zincirlerine sahip olmadıkları için daha benzersiz bir konuma geliyorlar. Kripto jetonları kendine ait blok zinciri bulunan kripto paraların blok zincirlerinde bulunurlar. Ağlarında bu jetonlara izin veren birkaç blok zinciri vardır. Bu blok zincirlerinin en ünlüsü ise Ethereum'dur.
Yıldız savaşları: İş kanıtı (proof of stake) vs Hisse kanıtı (proof of stake)
Bitcoin ağında işlemlerin doğrulanmasının iş kanıtı protokolüne dayandığını zaten daha önce söylemiştik. Daha yeni olan bazı blok zincirleri ise iş kanıtı protokolü yerine hisse kanıtı protokolünü tercih etmektedirler. İş kanıtı ve hisse kanıtı protokollerinin birbirlerinden ayrıldığı ciddi farklılıkları vardır;
- İş kanıtı protokolünde işlemlerin doğrulanması için bilgisayarların işlemci gücü kullanılmaktadır. Hisse kanıtı protokolünde ise ilgili kripto paraya sahip olan kullanıcılar varlıklarını doğrulama için kullanılmak üzere ağda kilitlemektedirler. Staking denilen bu işlemde kilitlenen varlıklar kilitleri kaldırılıncaya kadar çekilemez ve kullanıcının hissesinin kanıtı olarak tutulur.
- İş kanıtı protokolünde madenciler birbirlerine karşı rekabet içindedirler. Hisse kanıtı protokolünde ise kullanıcıların ellerinde bulunan hisselere göre, farklı algoritmalarla, yeni bloklar üretilir ve kullanıcılar buradan gelir elde ederler.
- İş kanıtı protokolü oldukça güvenli ve etkindir. Ancak oldukça enerji tüketir.
- Hisse kanıtı protokolü oldukça ölçeklenebilir ve maliyet odaklıdır. Ayrıca iş kanıtına göre çok daha az enerji tüketir.
Hisse kanıtı protokolü yukarıdaki maddelerin haricinde bir de kripto paranızı "stake etme" olarak bilinen işleme izin vermektedir. Stake etme işlemine basitçe ödünç verme işlemi dersek çok da yanlış bir cümle kurmuş olmayız. Bu yöntem, kripto paranızla pasif gelir elde etmenize yarar. Hisse kanıtı protokolünde blokların doğrulanması işlemini yapan kişilere doğrulayıcı (validator) adı verilmektedir. Bir kullanıcı cüzdanında bulunan bir kripto parayı bir doğrulayıcıya ödünç verebilir. Bu işlemin sonucunda kripto parasını stake eden kullanıcı doğrulayıcının elde ettiği gelirden bir miktar pay alır. Kısaca, hisse kanıtı protokolü, doğrulayıcı olmadan bile sadece bir kripto paraya sahip olarak oradan gelir elde edilmesini sağlayabilir.
Yükselen yıldızlar: Ethereum ve jetonları
Ethereum blok zinciri 2015 yılında kullanılmaya başlandı. Ethereum (ETH) bir altcoin olmasının yanında, Bitcoin'den sonra en çok bilinen ve pazar payı açısından ikinci sırada olan bir kripto paradır. Ethereum başkalarının üzerine inşa edebileceği ve ayrı ekosistemler oluşturabileceği bir ağ olarak tasarlanmıştır. Bitcoin'den farklı olarak gerçek anlamda bir djital para birimi olma amacında değildir. Günümüzde herkes ERC20 jetonları adı verilen ve Ethereum blok zincirinde çalışan kendi kripto jetonlarını oluşturabilir. Her kripto jetonunun kendi kuralları vardır.
Ethereum dışında NEO veya Binance Chain (BNB) gibi diğer bazı blok zincirlerinde de kripto jetonları oluşturulabilmektedir. Günümüzde Ethereum oldukça popülerdir ve birçok kripto jetonu Ethereum ağı altında yer almaktadır. Ancak yeni blokların üretimi için kullanılan protokolünün iş kanıtı olması ve oldukça yüksek işlem ücretlerine sahip olması gibi rahatsız edici bir noktaya geldiği de bir gerçektir. Ethereum'un yakında iş kanıtı protokolünden hisse kanıtı protokolüne geçmesi ve bu sayede daha da emin adımlarla yoluna devam etmesi beklenmektedir.
Image Resources
Image 1 - Pixabay.com
Image 2 - Pixabay.com
Image 3 - Pixabay.com
Translated from Ledger