Mumie zwierzęce w starożytnym Egipcie cz. 1

Starożytni Egipcjanie mumifikowali nie tylko ludzi, lecz również zwierzęta. Było to zjawisko powszechne, a znaleziska liczone w milionach. Mumie zwierzęce można podzielić na cztery grupy :

1. zwierzęta domowe, pochowane z właścicielem lub osobno;
2. zwierzęta, traktowane jako pokarm dla zmarłych:
3. święte zwierzęta;
4. mumie wotywne.

Zwierzęta domowe

Już od czasów starego państwa znane są przedstawienia starożytnych Egipcjan wraz ze swoimi ulubieńcami. Na ścianach grobowców, stelach: jako rzeźby grobowe najczęściej utrwalono wizerunki kotów, psów i małp. Niektórzy właściciele po śmierci kazali się chować razem ze swoimi zwierzętami. Jeżeli zdechły wcześniej, to czekały na właściciela w jego grobie, jeżeli później, prawdopodobnie grzebano je w jego pobliżu. Najpopularniejsze były mumie kotów, reprezentujące boginię Bast, czczoną szczególnie w Bubastis. Większe kocie cmentarze znajdowały się w Bubastis, Denderze, Abydos i Gizie. Po śmierci zwierzęta otrzymywały własne trumny. Przykładem może być wapienny sarkofag Tamit, kotki księcia Totmesa, najstarszego syna Amenhotepa. Mumifikacja zwierzęcia przebiegała następująco. Najpierw usuwano organy wewnętrzne, a na ich miejsce wkładano piasek lub inny materiał, aby uformować zwłoki kota w podłużny cylinder. W tym celu przednie łapy układano wzdłuż tułowia, a tylne przesuwano do przodu, dzięki temu kot sprawiał wrażenie siedzącego. Następnie bandażowano płótnem w dwóch kolorach, a zamiast oczu wkładano obsydian, kryształ górski lub barwioną pastę. Czasem czarnym atramentem malowano pyszczek. Mumie kotów chowano w brązowych lub drewnianych trumnach pomalowanych na biało lub zielono zwieńczonym figurkami zwierzęcia.

Mumia kota. Źródło: 2

W British Museum znajduje się liczny zbiór zmumifikowanych kotów. Dzięki prześwietleniu rentgenowskiemu wiemy, że ginęły masowo, mordowane – łamano im kręgosłupy. Zabijano je kiedy osiągnęły odpowiedni wiek: 3-4 miesięcy lub 1-2 lat, a dokonywano tego prawdopodobnie podczas jakichś obrzędów religijnych.

Psy również były mumifikowane. Znany jest Aja, pochowany w drewnianym sarkofagu, z kompletną formułą ofiarną. Wspaniale zachowany pies z łapami wciąż owiniętymi bandażem z Doliny Królów mógł być własnością Amenhotepa II.

Hapimen pochowany w Abydos zabandażował i zmumifikował swojego psa, a potem rozkazał położyć go w nogach wewnątrz swojej trumny. W narożniku grobowca KV 50 w Dolinie Królów znaleziono mumię psa i pawiana spoglądające na siebie, jak gdyby rozmawiały. Prawdopodobnie było to dzieło grobowych rabusiów. Pawiany nie miały kłów, aby nie zranić króla w zaświatach.

Mumia psa. Źródło: 3

Królową i kapłankę, Boską Małżonkę Amona, Makare pochowano razem z ukochaną małpką, którą pierwsi badacze uznali mylnie za jej córkę - Mutemhet. Jej zdjęcie zamieszczono w „Katalogu ogólnym” dzieła Smitha „The Royal Mumies” („Mumie królewskie”) jako zdjęcie księżniczki. Dopiero w 1968 kiedy prześwietlono mumie rentgenem i okazało się, że to samiczka pawiana. Mutemhet – to jedno z imion królowej, a nie jak sądzono wcześniej jej córka.

Żonę arcykapłana Amona, Isetemcheb D pochowaną z gazelą, zawinięta w płótno z warsztatów królewskich. Gazelę znaleziono również w grobie Anchszepenupet z XXV dynastii

Pokarm dla zmarłych

W grobowcach starożytnych Egipcjan naukowcy odkryli żywność, która miała stanowić pokarm dla zmarłego. Zwierzęta przeznaczone na ten cel najczęściej chowano w kawałkach, jedynie ptaki były wyjątkiem. Za czasów XVIII dynastii te mumie umieszczano w komorach grobowych na glinianych półmiskach. W grobowcu Tutanchamona znaleziono ponad czterdzieści pojemników ze zmumifikowaną żywnością. Przechowywano je w trumienkach z drewna sykomory, o kształcie odpowiadającej danej części zwierzęcia.

Jako pokarm dla zmarłego mumifikowano wołowinę, niekiedy baraninę, kaczki, gęsi i gołębie. Ptaki pozbawiano głowy, patroszono, jednak wnętrzności wkładano z powrotem. Potem marynowano solą, lub surowym natronem. Niektóre z tych mumii były w kolorze brązowym, jakby były świeżo upieczone. Prawdopodobnie dlatego, że owijano je bandażami z gorącą żywicą, która podczas zabezpieczenia przed bakteriami, smażyła zewnętrzną warstwę skóry. Późniejsze badania wskazały, że żywicą były pokryty pojemniki, w których było zamykane, a nie samo mięso.

Niezwykły obiekt znajduje się w Muzeum Egipskim w Kairze. Są to płuca i tchawica młodej krowy znalezione w grobowcu Isetemcheb D. Naukowcy wysuwają tezę, że nie było to tylko pożywienie, ale również symbol zjednoczenia Egiptu.

Bibliografia

• Brier B., Mumie egipskie: odkrywanie tajemnic pewnej starożytnej sztuki, Warszawa 2000.
• Ikram S., Śmierć i pogrzeb w starożytnym Egipcie, Warszawa 2004.
• Molenda J., Mumie – Fenomen kultur, Kraków 2006.
• Śliwa J., Egipskie mumie zwierzęce, w: Zwierzę jako sacrum w pradziejach i starożytności, red. L. Kostuch, K. Ryszewska, Kielce 2006, T. 1, s. 127-138.
• Zdjęcia:
  1. https://pixabay.com/pl/urny-s%C5%82oiki-egipt-egipski-faraon-765073/
  2. https://pl.wikipedia.org/wiki/Mumia#
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Animal_mummy#