Het uur U van Pyke Koch

De Utrechtse schilder Pyke Koch heeft niet een heel groot oeuvre, zo leren we bij een tentoonstelling over zijn werk en leven. Hij zag zichzelf als een aristocraat en die mogen uiteraard enkel voor kwaliteit gaan en niet vervallen tot de massaproductie. Mijn oog viel op een drietal doeken van Koch die allemaal Het uur U heten, het zijn drie versies van dezelfde gebeurtenis. Het uur U: I in 1958, II in 1963 en III in 1971. Kunnen we nagaan wat hij ons met deze verbeelding wil vertellen? Er is een losjes geaccepteerd idee, met de kennis van nu, wat dit zou zijn.

Een titel verwijzend naar een belangrijk moment, een tijdstip waarop iets gebeurt. Of is het enkel een kopie van de kop van het gedicht van Koch’s vriend Marinus Nijhof uit 1936? Zeker niet alleen, logischer is dat Het uur U, duidt op het uur van de waarheid, een moment waarop iets belangrijks gebeurt, nadat er veel voorbereiding is getroffen. Het is een gebruikelijke uitdrukking in militaire kringen.

Wat zien met onze ogen op het schilderij Het uur U I afgebeeld; een landschap met bomen en kleine heuvels, waarop een aantal mensen doodstil liggen in renaissance-slaaphemden, rechts een jalonstok en (vermoedelijk) een piketpaaltje. Boven zien we dat de hemelsblauwe lucht vol hangt met valschermen (zie de Leonardo da Vinci’s notities?) waaronder pakketjes hangen.

Men ligt daar dus op het groene gras, te midden van een meting van de bosstructuur, niet een echt een bezigheid van groot belang. De renaissance-kledij duidt op de opvattingen van Pyke Koch dat de heropleving van Europa in de late middeleeuwen hoge cultuur heeft voortgebracht. Maar de Europeanen liggen nu op de grond, zijn slappende en dus bewegingsloos en dat terwijl boven hen de hemel kleurt met valschermen die wijzen op de komst van niet veel goeds.

1958, het jaar dat eerste werk uitkwam, geeft ons een definitieve duw in de juiste richting. Dat is het jaar waarop de Amerikaanse inlichtingendienst de CIA in Europa massaal moderne kunst begon te verspreiden, vooral abstract expressionisme, waaronder ook in Nederland. De invasie van de vrije, moderne kunst uit Amerika. Pyke Koch ziet dit proces niet als iets positiefs, dat valt wel op te maken uit het schilderij en hij wil de aanschouwers van zijn werk waarschuwen voor wat komen gaat.