درباره‌ی گواتر چه می‌دانید؟

اصطلاح «گواتر» (Goiter) در پزشکی به معنای بزرگی غیرعادی و غیرطبیعی غده‌ی تیرویید است. غده‌ی تیرویید غده‌ای پروانه‌ای‌شکل است که در جلوی گردن—درست در زیر ناحیه‌ی سیب آدم—قرار گرفته است. معمولاً بزرگ شدن غده‌ی تیرویید در گواتر بدون درد است. البته در صورتی که خیلی بزرگ باشد، ممکن است باعث سرفه شود و بلعیدن و نفس کشیدن را برای بیمار دشوار سازد.

به‌طوری‌که می‌دانید، وظیفه‌ی غده‌ی تیرویید ساختن هورمون‌های تیرویید است. در ساختمان هورمون تیرویید از عنصر یُد استفاده می‌شود، بنابراین، شایع‌ترین علتی که در سطح جهان منجر به بزرگ شدن غده‌ی تیرویید و بیماری گواتر می‌شود، کمبود ید در رژیم غذایی است. البته در خیلی از کشورها که به‌طور معمول از نمک یددار استفاده می‌شود، گواتر به علت کمبود ید کمتر دیده می‌شود، و بیشتر به علت ندول‌های تیروییدی و پرکاری تیرویید گواتر مشاهده می‌شود.

درمان گواتر بسته به علت آن متفاوت است. در مواردی که گواتر کوچک است و قابل توجه نیست و مشکلی ایجاد نمی‌کند، معمولاً نیازی به درمان ندارد.

به‌طوری‌که گفته شد، ممکن است که گواتر چندان شدید نباشد و هیچ‌گونه علامت یا نشانه‌ای ایجاد نکند. ولی در مواردی که منجر به ایجاد علایم و نشانه‌های مختلف می‌شود، می‌توان موارد زیر را به‌عنوان علایم و نشانه‌های آن برشمرد: یک علامت، همان برجستگی و تورم در ناحیه‌ی قاعده‌ی گردن است، که مخصوصاً در برخی از موقعیت‌ها به‌خوبی قابل مشاهده است. بیمار ممکن است در گلوی خود احساس تنگی و گرفتگی داشته باشد. گواتر ممکن است موجب بروز سرفه و گرفتگی صدا شود. هم‌چنین، بیمار ممکن است به علت گواتر اختلال بلع و دشواری تنفس پیدا کند.

هورمون تیرویید شامل دو نوع T4 و T3 است. وظیفه‌ی اصلی هورمون‌های تیرویید، تنظیم متابولیسم بدن است. به عبارت دیگر، میزان سوزاندن چربی و قند در بدن به‌وسیله‌ی این هورمون‌ها کنترل می‌شود. هم‌چنین، هورمون‌های تیرویید دمای بدن را کنترل می‌کنند؛ بر سرعت ضربان قلب تأثیر می‌گذارند؛ و تولید پروتئین‌ها در بدن را نیز تنظیم می‌نمایند.

یک هورمون دیگر نیز در تیرویید ساخته می‌شود و آن هورمون کلسی‌تونین است که بر متابولیسم کلسیم در بدن تأثیر می‌گذارد.

به‌طور کلی، ساخته شدن هورمون‌های تیرویید تحت تأثیر غده‌ی هیپوفیز و هیپوتالاموس است.

در صورتی که اختلالی در چرخه‌های تنظیمی این هورمون‌ها ایجاد شود، ممکن است منجر به بروز گواتر گردد.

به‌عنوان مثال، در مواردی که کمبود ید وجود دارد، غده‌ی تیرویید به‌صورت جبرانی بزرگ می‌شود، تا بتواند مقدار بیشتری هورمون تیرویید تولید کند، و به این ترتیب، فرد دچار گواتر می‌شود، به‌خصوص در صورتی که بیمار از رژیم‌های غذایی خاصی، مانند کلم، کلم بروکلی، و شبدر،استفاده کند که مانع از فعالیت هورمون‌های تیرویید می‌شوند، گواتر تشدید می‌شود.