Kaptan-ı Derya Piri Reis neden idam edilmiştir?

Piri Reis'in dünya mirası olarak bıraktığı haritalar ve diğer eserleri, Türk ve diğer milletlerin bilim adamlarına araştırma konusu olmaya devam etmektedir. Yaşadığı dönem göz önünde bulundurulduğunda, hayranlık ve şaşkınlık yaratan bu çalışmalara sahip olan Türk ulusunu gururlandırmaktadır. Ancak, yaşadığı zamanın ve Osmanlı İmparatorluğu'nun en değerli bu şahsiyetinin fani dünyadan ayrılışı hala bir tartışma konusu oluşturmaktadır. Gerek bilim adamları gerekse araştırmacılar ve tarihçiler, ölümüne dair farklı kutuplarda buluşmaktadır.
Peki! Piri Reis'in kellesinin vurularak idam edilmesine sebep olan bu farklı görüşler nelerdir. Bu noktada şunu da söylemekte fayda var: bir çok kaynak bilginin araştırılması sonrasında farklı görüşlerin ortaya çıkmıştır.

İşin asıl temel noktası; Osmanlı İmparatorluğu'nun Padişahı Kanuni Sultan Süleyman'ın, Basra Körfezinin girişinde bulunan ve Portekizlerin himayesindeki Hürmüz Adasının fetih edilmesi için Hint Kaptan'ı Deryası Piri Reis'i görevlendirmesiyle başlıyor. Adanın 50 yılı aşkın Portekiz himayesinin sonlandırılmasının bir kaç nedeni var: Protekizliler bu ada üzerinden Osmanlı topraklarına saldırılar düzenlemekte ve bölgedeki Arapları Osmanlıya karşı da kışkırtmaktadır. Piri Reis emrindeki 28 gemi adayı kuşatıyor ve gemilerden inen 1000 civarı asker adaya çıkartılıyor.

Dünyanın en güçlü topları hem denizden hem karadan olanca gücüyle kale surlarını dövüyor. Günler geçmesine rağmen, ada içerisindeki Portekiz kalesi bir türlü fetih edilemiyor. Piri Reis'in emrindeki askerlerin moral ve motivasyonu iyice bozuluyor. Bu süreçte Portekiz'den yardım gemilerin çıktığı duyumları alınıyor. Piri Reis kuşatmayı kaldırarak donanmasını Basra'ya bırakıyor, Hürmüz seferinden topladığı ganimet dolu üç gemi ile Süveyş'e dönüyor. Mısır Beylerbeyi, donanmasını bırakarak savaştan kaçma muamelesi yaparak Piri Reis'i tutukluyor. Bir kaç ay sonra Sultan'dan gelen ferman doğrultusunda, Piri Reis'in başı vurularak idamı gerçekleşiyor. Tüm idam tutukluları gibi, cenazesi isimsiz bir çukura atılarak, dünyanın saygı ve hayranlık duyacağı bu şahsiyetin fani hayatı sonlandırılıyor.

İşte tam bu noktada tarihçilerin ve araştırmacıların kutuplaşmasına sebep olan üç temel soru ortaya çıkıyor.

1.Piri Reis, Hürmüz adasını savunan Protekizli Komutan Álvaro de Noronha'nın kendisine altın, elmas ve değerli eşyalar vermesi üzerine, kuşatmayı kaldırmış ve bunun sonucunda idam edilmiştir. Bu sonuca; dönemin vakanüvisi Koca Nişancı Celâlzade Mustafa Çelebi'nin

"Hürmüz’ün kâfirleri adı geçen kaptana sayılamayacak kadar çok, uçsuz bucaksız servet verdiler. Bu reis, altın, elmas ve kıymetli mallara doymazlık ederek, sözde bir nedenle Hürmüz kuşatmasını kaldırıp, devletin gemilerini Basra yakınlarına getirip...”

satırlarında açıklanıyor. Ancak, Álvaro de Noronha'nın kuşatma ile ilgili ayrıntılı yazdığı mektuplarda rüşvete dair bir kayıt görülmüyor.

2.Piri Reis'in güçlü, başarılı ve saygın konumundan rahatsızlık duyan ve kendilerine engel olduğunu düşünen Reis ve Beyler tarafından, Hürmüz seferi başarısızlığını fırsat bilerek Sultan'ın kışkırtılarak idam kararına sebebiyet verilmiştir. Bu noktada, bir çok tarihçi Piri Reis'in mevcut şartlar ile yaklaşan tehdit karşısında kuşatmayı kaldırarak, donanmasını ve askerlerini güvenli alana çekmesinin doğru olduğunu savunmaktadır.

3.Kanuni Sultan Süleyman'a göre Hürmüz kuşatmasını bir felaket olarak yorumlamıştır. Basra kentini alarak, Hint Okyanusuna körfez üzerinden açılacak ikinci bir kapı olarak düşünülmüştür. Lakin, Protekizlilerin himayesinde olan Hürmüz Kalesi, körfezi adeta kilit altında tutmakta ve giriş-çıkışı kontrol altına almıştır. Bu duruma Sultan çok sinirlerek, kuşatmayı sonlandıran Piri Reis'in idam edilmesine karar vermiştir.

Açıkça söylemek gerekirse, Hint Kaptan-ı Deryası Piri Reis'in idam edilmesine gerekçe olan hiçbir sebep; bıraktığı eserler, başarılar ve çalışmaların neticesinde kendisine olan saygı ve hayranlığımızın önüne geçemeyecek olmasıdır. Piri Reis kendisine ait bir mezarı olmasa da, bıraktığı mirasları ile ebediyete kadar anılmaya ve hatırlanmaya devam edecektir.

#turkcebilim etiketi için hazırladığım bu yazıya yapacağınız yorumlar @turkce-bilim platformuna ve #tr oluşumuna katkı sağlamasını umarak yazımı burada sonlandırıyorum.

Esen kalın.

Kaynaklar
Görsel kaynaklar;http://www.islamveihsan.com/piri-reis-kimdir.html
https://www.newsbomb.gr/bombplus/anexhghta/story/369783/megalo-ainigma-tis-anthropotitas-o-hartis-toy-piri-reis

Bilgi kaynakları; http://www.nationalgeographic.com.tr/makale/mayis_2016/p%C3%AEr%C3%AE-reis-neden-olduruldu/2780
https://ataturktoday.com/AmiralPiriReisHaritalari.htm
http://www.milliyet.com.tr/haberler/piri-reis