Merhaba sevgili okuyucu. Son dönemlere damgasını vuran “Zimbardo deneyi” olarak bilinen hapishane deneyinden bahsetmeye çalışacağım. Söz konusu deneyi çeşitli kaynaklardan inceleme olanağı bulduktan sonra kendi düşüncelerimi ve incelemelerimin sonucunu sizlere sunmaktan gurur duyuyorum. Prof.Dr.philip Zimbardonun kim olduğunu gelin hep birlikte kısa bir şekilde göz atıp fazla uzatmadan incelememize geçelim. Tam adı “Philip George ZİMBARDO” Amerikalı bir psikolog ve Stanford Üniversitesi'nde profesördür. hem etik hem de bilimsel nedenlerle ciddi bir şekilde eleştirilen 1971 Stanford hapishane deneyi ile tanınmıştır.
Stanford hapishane deneyi, mahkûm veya gardiyan olmanın psikolojik etkileriyle ilgili bir incelemeydi. Deney Stanford Üniversitesi'nde psikolog olan Philip Zimbardo liderliğindeki bir grup araştırmacı tarafından 1971'de yapıldı. (70) Yetmiş kişi arasından yirmi dört lisans öğrencisi gardiyan ya da mahkûm rollerini oynamak üzere seçildiler. Seçilen öğrenciler Stanford psikoloji binasının bodrum katındaki sahte hapishaneye yerleştirildiler.
Mahkûmlar ve gardiyanlar çok çabuk bir şekilde rollerine adapte oldular. Deney öngörülen sınırların dışına çıkıp tehlikeli ve psikolojik olarak hasar veren bir duruma geldi. Birçok mahkûm duygusal olarak travma geçirirken gardiyanların üçte biri "gerçek" sadistik eğilim sergilemekten yargılandı. Mahkûmların ikisi daha deneyin başında çıkarılmak zorunda kalındı. Kendisi dahil herkesin rolüne deneyi bitirdi.
Ünlü
deneyi çevreleyen etik meseleler sıklıkla Zimbardo'nun önceki fakülte arkadaşı Stanley Milgramı'ın 1961'de Yale Üniversitesi'nde gerçekleştirdiği Milgram deneyi ile mukayese edilir. Bu olay filmlere de konu olmuştur. İlk olarak 2001 Almanya yapımı Deney filmine daha sonra 2010 yapımı The experiment filmine ve son olarak 2015 Amerika yapımı aynı adlı The Stanford Prison Experiment filmine konu olmuştur.
prof.Dr.philip ZİMBARDO’nun gerçekleştirmiş olduğu “zimbardo deneyi” iktidarı ellinde tutabilecek bir konuma yerleşirse insanın tüm davranışlarının nasıl değişeceğini net bir şekilde gözler önüne sermiştir. Deneyin amacını zimbardo şu sözleri ile dile getirmişti. “İyi insanları kötü bir konuma koyduğunuzda ne oluyor, bunu sınamak istiyordum.” Diyerek bir anda iyi insanların ne denli makam,mevki,kurallar,roller ve rütbeler ile duyarsızlaştıklarının kanıtı olarak karşımıza çıkmaktadır. Örneğin; zimbardo “Gardiyanlar üniformayı giydikleri anda değiştiler” Diyor.
Deneyin ikinci gününden itibaren gardiyanların davranışları ciddi şekilde endişe yaratan haller almaya başladı. Üniversitenin öğrencilerinden Eshleman nazik ve sorumluluk duygusu olan bir profile sahipken ve aynı zamanda diğer gruptakilerin bir kısmı da kendini barışçı veya Vietnam savaşı “güvercinleri” olarak tanımlayan bu genç insanların çoğu, “Gardiyan” rollü oynadıkları kısa bir sürenin sonunda, tamamen tesadüfi olarak “mahkum” rolü oynayan akranlarına karşı kötü davranmaya başlayıp yaptıkları eylemlerinin onlarda oluşturduğu işi ciddiye almalarına sebep olarak ve açıkça görülebilen acıya duyarsızlaşmaları gibi durumları beraberinde getirdi. Profesör Zimbardo’nunda belirtiği gibi bu çalışma sayesinde çevre ve ortam faktörünün ne kadar güçlü bir etken olduğunu ve tüm bunların sonunda iyi insanlarında kötü şeyler yapabildiklerini bizlere kanıtlamış oldular. Belli bir otoriteye ihtiyaç duyan veya öyle olduğunu hisseden insanlar emir komuta zinciri çerçevesinde birilerinin yönlendirmeleri ile hareket etmeyi seçip aksi bir durumda yönlendireni sorumlu tutmaktadırlar. Günümüzde ise bu durumu şöyle özetlemekte fayda vardır. Nazi Almanya’sında 3 milyon yahudiyi katleden Eichmanın savunmasını örnek verebiliriz. “Ben aldığım emirleri uyguladım” diyor. Burdan da anlaşılacağı üzere aksi bir durumda Askerliğini öne sürerek aldığı emirleri uyguladığını ve yönlendirenlerin sorumlu tutulmasını istemektedir. Zimbardo deneyi gerçek anlamda incelendiğinde “İyi insanlarında kötü şeyler yapabilir.” Teorisine ivme kazandıracak gibi duruyor . Bir başka yazıda daha görüşmek dileğiyle… sevgilerimle “Barış ÖĞÜT”