Arakan Olayları ve Tarihi Üzerine-3

Arakan’da İslami Yönetimler, Sömürgeciler ve Arakan Devleti’nin Yıkılışı

Arakan’ın İslam Devleti oluşunun 1430 yılı ile başlamış olduğunu önceki bölümde belirtmiştik. Arakan’a İslami yönetimi getiren Bengal Sultanlığı olmuştur. Arakan’dan daha önceleri Hindistan ve Bengal bölgesi müslümanlaşmıştı. Bunu sağlayan ise önceleri kurulmuş olan Gazneliler, Moğollar, Çağataylılar, Timurlular gibi devletler ve müslümanların bölgeye yaptığı akınlardı. Daha sonra ise İslami yönetim sistemi Bengal aracılığı ile Arakan bölgesinde tamamlanmış oldu. Arakan halkının zaten yüzyıllardır müslümanlaştığını ve İslami yönetime hazır vaziyette olduklarını biliyoruz.

Arakan’ın 1430-1531 yılları arasında 11 sultanı olduğunu belirtmiştik. Bunların isimleri(müslümanlaşmış) ve iktidar yıllarını yazalım.

Süleyman Şah / 1430-1434
Ali Han / 1434-1459
Kalima Şah / 1459-1482
Matu Şah / 1482-1492
Muhammed Şah / 1492-1493
Nuri Şah / 1493-1494
Şeyh Modullah Şah / 1494-1501
İli Şah / 1501-1523
İlyas Şah / 1523-1525
Celal Şah / 1525
Ali Şah / 1525-1531

Sizleri detaylara boğmadan hap bilgiler vererek yazıma devam etmek istiyorum. Bu 11 sultan döneminde Arakan ile Bengal arasında sürekli çatışmalar gerçekleşti. Genelde Bengalin Çittagong bölgesinin kontrolü için gerçekleşen çatışmalarda taraflar kimi zaman birbirlerine üstünlük sağlayabildiler. Arakan bir müddet Çittagong’u kontrolünde tutmuştur. Arakan’ın bahsettiğimiz 11 sultanından sonra, Arakan’ı bir devlet olmaktan, imparatorluğa taşıyan isim Zabuk Şah olmuştur. Kendisi Arakan’ı 1531 ile 1553 yılları arasında yönetmiş, bu dönemde Arakan en parlak dönemini yaşamıştır. Onun döneminde Arakan halkı islami ilimlerde epey mesafe katetti ve İslami ilimler Arakan’da tamamen yaygınlaştı. Halkın İslami ilimlerdeki eğitimine çok önem verildi. İlk sömürgecilerde bu dönemlerde bölgeye geldiler. Portekizlilerin Arakan’a gelişi ile Zabuk Şah ile Portekizli sömürgeciler arasında karşılıklı iş birliği oluştu. Zabuk Şah onlara askeri eğitimleri için arazi ve ticaret için imtiyazlar sağladı. 1554 yılında Zabuk Şah’ın vefatı ile Arakan sallantılı bir döneme girdi. Bengal Sultanlığı bundan faydalanarak önce Çittagong’u ele geçirdi, ardından Arakan içlerine girmeye başladı. Bengal Sultanı Şemseddin Ebu Muzaffer Muhammed Şah, ordusuna Arakan’ı işgal emri verdi. Arakan’daki zaferini somutlaştırmak isteyen Şemseddin Şah, 1555 yılında bölgede kendi adına para bastırdı.

Sallantılı geçen 20 yılın ardından Arakan tahtına Zabuk Şah’ın oğlu İskender Şah geçti. 1582 yılında Çittagong tekrar Arakan idaresine girdi. İskender Şah döneminde Portekizliler ile Arakanlılar arasında çatışmalar oldu. Fazla imtiyaz isteyen Portekizliler İskender Şah’a karşı silaha sarıldılar ve 1590 yılında Çittagong’u kuşattılar fakat olay bir anlaşma ile çözüme kavuşturuldu.

İskender Şah ölünce yerine oğlu Salim Şah(1593-1612) geçti. Onun döneminde Arakan en geniş sınırlara ve güce ulaştı. Bunun sebebi ise Portekizlilere verilen imtiyazlar karşılığında onların teknolojik,askeri ve silahlı gücünden faydalanılması idi. Salim Şah döneminde Arakanlılar Burmanların saldırılarını püskürtmekle kalmamış, Burma ülkesinin de bir bölümünü ellerine geçirmişlerdi. Fakat bir süre sonra Portekizliler ile Arakanlıların arası tekrar bozuldu ve Portekizliler bazı bölgeleri ele geçirdi. Arakan ile Portekiz arasında çatışmalı bir dönem daha başlamış oldu.

Salim Şah’tan sonra yerine büyük oğlu Hüseyin Şah başa geçti. Hüseyin Şah döneminde bir Türk-Moğol devleti olan Babür İmparatorluğu’nun Bengal üzerindeki etkisi hissedilmeye başladı. Bu hem Hüseyin Şahı hem de Portekizlileri tedirgin ediyordu. Hüseyin Şah ve Portekizli Gonzales arasında varılan ittifak ile Arakan kuvvetleri ve Portekiz kuvvetleri, beraberlerinde 700 kadar fil ile Babür Sultanı Abdülvahid’e savaş açtılar. Abdülvahid Bengal dolaylarından geri çekildi fakat Portekiz ile Arakan kuvvetlerinin ayrılmasından istifade ederek geri döndü ve Arakan ordusunu yağmaladı. Daha sonraları Hüseyin Şah gerçek bir Babür saldırısına karşı hazırlıklara başladı. Babürlülerin denizden hücum olasılığına karşı bazı Arakan sahilleri Portekizlilere bıraktı. Hüseyin Şah’tan sonra 1622 yılında tahta oğlı 2.Salim Şah geçti. Onun döneminde Portekizli sömürgeciler ile Arakanlılar arasındaki işbirlikleri devam edegeldi. Yerel halkın Portekizlilere verilen imtiyazlar sebebi ile yönetime ayaklanmaları olsa da bunlar bastırıldı. Ayrıca Portekizlilerin yerel halktan köleler almaları ve bunları hristiyanlaştırmaya çalışmaları da bu isyanlara sebebiyet vermiştir. 2.Salim Şah’ın 1638 yılındaki ölümünden sonra Arakan’ın altın çağı sona ermiş ve gerileme dönemi başlamıştır.

Salim Şah’tan sonra yerine oğlu Meng Sani başa geçti ancak dul kalmış kraliçenin sevgilisi tarafından öldürüldü. Meng Sani’yi öldüren ve budist olan Narapati adlı bu kişi tahtı gasp ederek Arakan kralı oldu. Onun döneminde pek bir olay yaşanmamıştır. Ondan sonra yerine yeğeni Tadomintra geçti. Bu dönemde Arakan halkı zor günler yaşadı. Arakan’ın Babürlüler tarafından işgali korkusu ile Portekizliler ile işbirliğine gidildi. 1652’de Tadomintra’nın yerine oğlu Sanda Tudamma tahta geçti. Onun döneminde Hollandalı sömürgeciler Arakan’da fabrika kurdular.

Babür İmparatoru Şah Cihan vefat edince oğulları arasında taht kavgaları çıktı. Onun 4 oğlu, Dara Şaykho, Şuca, Aurangzeb ve Murattı. Aurangzeb kardeşlerini yenerek tahta çıktı ve Şuca kaçarak 1660’ta Arakan Krallığı’na sığındı. Arakan kralı Şah Şuca’yı Mekke’ye göndereceğine dair söz verdi ancak sözünü tutmadı. Hatta Şuca’nın kızı ile zorla evlenip tüm mallarına el koydu. Şah Şuca ise müslüman tebaadan destek alarak bir darbe girişiminde bulundu ancak yakalandı ve tüm ailesiyle birlikte idam edildi. Kardeşi Babür Şahı Aurangzeb ise bu olaylar üzerine Arakan’a bir sefer tertipledi ve Çittagong’u ele geçirdi. Çittagong bundan sonra bir daha asla Arakan hakimiyetine girmedi.

Sanda Tudamma’nın ölümünden 1784 yılında Arakan’ın Burmalılar tarafından işgaline kadar 26 kral ülkeyi yönetti. Bu dönemde müslümanlar tahtı tekrar ele geçirdiler ve 1710 yılına kadar ülkeyi onlar tekrar yönettiler. 1784 yılında Ava isimli Burmayı yöneten krallığın lideri Bodavphaya Arakan’ı ele geçirdi. Bu olay Arakan’ın bağımsızlığının sonu oldu. Arakan 1784 yılından sonra bir daha bağımsız bir devlet olamadı.

dördüncü bölüm için tıklayınız

4.Bölüm 29.09.2017 Cuma günü yayınlanacaktır.

Bilgi, sevgi ve takiple kalın..

"Toplum olarak çok cahiliz. Bu işte bir terslikvar."